در این مقاله می‌خوانید:
ضد احتقان (دکونژستانت) چیست؟
- ضد احتقان ها داروهایی هستند که با کاهش تورم و التهاب در مخاط مجاری بینی یا چشم، احتقان را تسکین می‌دهند.
- دکونژستانت اثر دیگری بر علائمی مانند آبریزش بینی یا عطسه ندارند.
اَشکال دارویی ضد احتقان ها:
این داروها به صورت قرص، شربت، قطره بینی و اسپری‌های بینی وجود دارد. بسیاری از آنها بدون نسخه پزشک در دسترس هستند.
نحوه عملکرد ضد احتقان ها (دکونژستانت) به چه صورت است؟
داخل بینی با رگ های خونی کوچک پوشانده شده است. وقتی سیستم ایمنی بدن وجود ماده حساسیت زا (مانند ویروس یا گرده) را تشخیص می‌دهد، جریان خون به این رگ‌های خونی افزایش می‌یابد و باعث تورم در رگ‌های خونی می‌شود که باعث انسداد مجاری بینی می‌شود و استنشاق از راه بینی را دشوار می‌کند. علاوه بر این، باعث می‌شود غدد مخاطی داخل بینی مخاط بیشتری ترشح کنند تا ماده آلرژی‌زا را به دام بیندازد و باعث احساس “گرفتگی” در بینی می‌شود.
مکانیسم اثر ضد احتقان ها بسته به نوع آنها متفاوت است. ولی به صورت کلی با فعال کردن گیرنده های آلفا آدرنرژیک، اتصال مستقیم به گیرنده آن و تحریک ترشح نوراپی نفرین(یک انتقال دهنده شیمیایی) کار می‌کنند. فعال شدن این گیرنده ها باعث انقباض و تنگی عروق، کاهش جریان خون، کاهش تورم و گرفتگی در آن ناحیه می‌شود. ضد احتقان ها اغلب در ترکیب با آنتی هیستامین ها استفاده می‌شوند.
کاربردهای داروهای ضد احتقان (دکونژستانت)
ضد احتقان ها به طور معمول برای بیماری های مرتبط با گرفتگی بینی یا چشم استفاده می‌شوند. مانند:
- آلرژی
- تب یونجه
- رینیت (التهاب و آبریزش بینی)
- سینوزیت (التهاب و گرفتگی سینوس ها)
- عفونت های دستگاه تنفس فوقانی(URI) مانند سرماخوردگی و آنفولانزا
- پولیپ بینی
داروهای ضد احتقان بینی ممکن است برای رفع گرفتگی گوش نیز استفاده شوند.
توجه داشته باشید داروهای ضد احتقان فقط باعث تسکین کوتاه مدت در احتقان می‌شوند و علت یا شرایط زمینه ای را درمان نمی‌کنند.
تفاوت بین داروهای ضد احتقان (دکونژستانت)
- ضد احتقان ها از نظر مدت زمان اثر، میزان در دسترس بودن و عوارض جانبی متفاوت هستند.
- ضد احتقان بینی در فرم های کوتاه اثر (۳ تا ۴ ساعت) مانند فنیل افرین و طولانی اثر (۸ تا ۱۲ ساعت) مانند اکسی متازولین موجود است.
- داروهای ضد احتقان موضعی (مانند اکسی متازولین) با سرعت بیشتری شروع به کار کرده و اثر آن قویتر از داروهای ضد احتقان خوراکی است.
- احتمال عوارض جانبی با ضد احتقان های موضعی کمتر است. اگرچه گزارش های اندکی از تشنج در کودکان گزارش شده است.
- لازم به ذکر است ضد احتقان های خوراکی باعث احتقان برگشتی نمی‌شوند، اما به اندازه فرم‌های موضعی موثر نیستند.
مشاوره با پزشک
انواع ضد احتقان ها (دکونژستانت) و تفاوت های آنها:
انواع مختلفی از داروهای ضد احتقان موجود است. هر کدام دارای مواد متفاوت هستند و هر کدام ممکن است عوارض جانبی متفاوتی ایجاد کنند.
انواع ضد احتقان شامل:
۱: فنیل افرین
فنیل افرین نوعی داروی ضد احتقان بینی در دسته داروهای بدون نسخه(OTC) است. این قطره به عنوان یک داروی مستقل یا به عنوان بخشی از یک ترکیب چند دارویی در دسترس است.
برخی از عوارض جانبی احتمالی فنیل افرین عبارتند از:
- سوزش
- عطسه کردن
- افزایش ترشحات بینی
- تپش قلب
- اضطراب
این دارو ممکن است برای افراد مبتلا به برخی شرایط پزشکی و کسانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، مشکلاتی ایجاد کند. بهتر است افراد قبل از مصرف هر داروی حاوی فنیل افرین با پزشک خود صحبت کنند.
۲: سودوافدرین
سودوافدرین یک ضد احتقان بینی است که به عنوان یک محصول مستقل یا به عنوان بخشی از یک ترکیب چند دارویی موجود است. مشخص نیست که سودوافدرین تا چه اندازه در کاهش گرفتگی بینی موثر است.
برخی از عوارض جانبی بالقوه سودوافدرین عبارتند از:
- سردرد
- دهان خشک
- حالت تهوع یا استفراغ
- عصبی بودن
- بی قراری
- بیخوابی
- تپش قلب
افرادی که شرایط زیر را دارند باید قبل از مصرف هر داروی حاوی سودوافدرین با پزشک خود مشورت کنند:
-
- فشار خون
- دیابت
- بیماری قلب و عروقی
۳: ضد احتقان داخل بینی
ضد احتقان های داخل بینی یا اسپری های بینی نوعی داروی ضد احتقان است که فرد مستقیماً در داخل بینی استفاده می‌کند. این داروها ممکن است خطر اثرات قلبی عروقی را که پزشکان با داروهای ضد احتقان دهان مرتبط می کنند کاهش دهند، مانند نفازولین و زایلومتازولین.
برخی از عوارض جانبی احتمالی اسپری های بینی عبارتند از:
- عطسه کردن
- سوزش
- خشکی در بینی یا گلو
- احتقان برگشتی یا احتقان مزمن ناشی از استفاده بیش از حد از داروهای ضد احتقان بینی
برای کاهش خطر احتقان برگشتی، بیمار باید از اسپری های ضد احتقان بینی فقط برای چند روز استفاده کند.
۴: کورتیکواستروئیدهای داخل بینی
کورتیکواستروئیدهای داخل بینی داروهایی هستند که تورم و تولید بیش از حد مخاط ناشی از التهاب را در مجاری بینی، کاهش می‌دهند. این داروها به عنوان اسپری و قطره بینی در بازار موجود است. برخی از داروهای این گروه عبارتند از اسپری بکلومتازون، فلوتیکازون و غیره. اگرچه به طور معمول برای استفاده کوتاه مدت بی خطر هستند، اما استفاده طولانی مدت می‌تواند خطر عوارض جانبی زیر را افزایش دهد. برخی از این عوارض عبارتند از:
-
- احساس سوزش یا سوزش در بینی
- قرمزی، تورم یا خارش در داخل بینی
- خشکی یا پوستی در مجاری بینی
- خون دماغ شدن
- خشکی یا تحریک گلو
- طعم ناخوشایند در دهان
۵: آنتی هیستامین ها
اگرچه آنتی هیستامین ها جزو دکونژستانت ها نیستند، اما می‌توانند به رفع گرفتگی بینی ناشی از آلرژی کمک کنند.
آنتی هیستامین انواع مختلفی دارد. برخی انواع آنها عبارتند از:
– آنتی هیستامین ها به اشکال مختلف در دسترس هستند. بعضی از آنها باعث خواب آلودگی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر خواب آلود نیستند.
– والدین و مراقبان باید قبل از دادن آنتی هیستامین به کودکان با پزشک صحبت کنند.
– مصرف بیش از حد آنتی هیستامین ها می‌تواند منجر به سوء مصرف بیش از حد شود. فرد همیشه باید اطمینان حاصل کند که برچسب داروها را با دقت می‌خواند تا از مصرف زیاد یک مورد خاص خودداری کند.
عوارض جانبی کلی دکونژستانت
بی خوابی و تحریک پذیری شایع ترین عوارض داروهای ضد احتقان خوراکی است و این عوارض می‌تواند تا ۲۵٪ افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند، رخ دهد. سایر عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سرگیجه
- سردرد
- تحریک پذیری
- عصبی بودن
- لرزیدن
- اضطراب
- بیخوابی
- افزایش فشار خون
در بعضی از افراد، حتی دوزهای توصیه شده داروهای ضد احتقان نیز می‌تواند فشار خون بالا را تشدید کند یا باعث تپش قلب یا ضربان قلب سریع شود. ضد احتقان ها همچنین ممکن است عوارض جانبی مانند تحریک دستگاه عصبی مرکزی ایجاد کنند.
موارد احتیاط و هشدارها در مصرف دکونژستانت
سابقه حساسیت:
قبل از مصرف ضد احتقان ها، اگر به هر کدام از انواع آنها آلرژی دارید به پزشک یا داروساز خود بگویید.
سوابق پزشکی:
قبل از استفاده از آملودیپین، سابقه پزشکی خود را به پزشک یا داروساز در میان بگذارید خصوصاً:
- دیابت نوع ۲
- فشار خون بالا که تحت کنترل نیست
- پرکاری تیروئید
- گلوکوم زاویه بسته
- بیماری قلبی
- بیماری پروستات
بارداری و شیردهی:
- زنان باردار باید از سودوافدرین خودداری کنند.
- مشخص نیست که در صورت بارداری مصرف انواع داروی ضد احتقان بی خطر است یا خیر، بنابراین فقط در صورت صلاحدید پزشک متخصص باید از آنها استفاده کنید.
- ضد احتقان که به صورت قرص موجود هستند اکثرا در شیردهی توصیه نمی‌شود.
- سایر داروهای ضد احتقان که به صورت اسپری بینی یا قطره هستند در صورت شیردهی معمولاً بی‌خطر هستند، اما قبل از استفاده با داروساز یا پزشک خود مشورت کنید.
اطفال:
- داروهای ضد احتقان نباید به کودکان زیر ۶ سال داده شود.
- کودکان ۶ تا ۱۲ ساله نباید بیش از ۵ روز از داروهای ضد احتقان استفاده کنند.
سایر نکات تکمیلی:
- دکونژستانت ها اغلب هر ۴-۶ ساعت یک بار مصرف می‌شوند و معمولاً برای کمتر از یک هفته مورد استفاده قرار می‌گیرند تا خطر عوارض جانبی آن ها به حداقل برسد.
- اگر در حال حاضر داروی دیگری مصرف می‌کنید، قبل از مصرف داروی دکونژستانت با پزشک خود مشورت کنید. نباید همزمان بیش از یک داروی ضد احتقان مصرف کنید.
- داروهای ضد احتقان می‌توانند باعث بی‌حوصلگی یا خواب آلودگی شوند. در هنگام مصرف داروهای ضد احتقان تا حد ممکن از رانندگی و کارهایی که نیاز به هوشیاری کامل دارد، اجتناب کنید.
- استفاده منظم از داروهای ضد احتقان بینی بیش از سه تا پنج روز، با احتقان برگشتی همراه است که در این حالت احتقان بینی تقریباً بلافاصله پس از قطع استفاده از داروی ضد احتقان عود می‌کند و باعث تکرار استفاده از دکونژستانت می‌شود. اگر استفاده بدون وقفه ادامه یابد، نوعی رینیت (التهاب و آبریزش بینی) به نام رینیت مدیکتینوز (Rhinitis medicamentosa) ایجاد می‌شود که درمان آن بسیار دشوار است.
تداخلات دارویی دکونژستانت
- اگر داروهای دیگری مصرف می‌کنید قبل از مصرف داروهای ضد احتقان از داروساز یا پزشک خود در رابطه با تداخلات دارویی سوال کنید.
- ضد احتقان ها می‌توانند اثر سایر داروها را کاهش یا افزایش دهند.
در زیر لیستی از داروهایی که می‌تواند با ضد احتقان ها اختلال ایجاد کند بیان شده است:
- داروهای مهار کننده ی مونوآمین اُکسیداز (MOA) مانند سلژیلین، لینوزولاید و غیره. (توجه داشته باشید که بین مصرف داروهای مهارکننده مونوآمین اکسیداز و فنیل افرین باید حداقل دو هفته زمان باشد).
- ضد افسردگی ها سه حلقه ای مانند آمی‌تریپتیلین
- داروهای فشار خون مانند متیل دوپا
- داروهای قلبی از جمله:
توجه داشته باشید لیست بالا کامل نیست پس حتماً لیست داروهای مصرفی خود را در اختیار پزشک معالج خود قرار دهید.
مشاوره با دکتر گوش و حلق و بینی
علائم اوردوز
اگر از ضد احتقان ها بیش از حد استفاده کردید و علائمی جدی مانند مشکلات تنفسی داشتید سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.
مصرف بیش از حد داروهای ضد احتقان می‌تواند مشکلاتی مانند مشکلات زیر ایجاد کند.
- نارسایی کلیه
- علائم روان پریشی
- سکته مغزی
- تشنج
اگر فکر می‌کنید مقدار زیادی از این دارو را مصرف کرده‌اید به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم شما شدید شد با اورژانس تماس بگیرید.
منبع: webmd, healthline, medicalnewstoday, drugs, nhs
