آزمایش ادرار؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تحلیل نتیجه آن

آزمایش ادرار در چه بیماری هایی انجام می شود؟

یکی از آزمایش های مهم، آزمایش ادرار است. آزمایش ادرار برای بررسی بیماری هایی مانند‌ بیماری های کلیوی، عفونت ادراری، سنگ کلیه، بیماری کبدی و دیابت استفاده می شود. علائم عفونت ادراری یا مشکل در سیستم ادراری ممکن است شامل درد شکم، کمر درد، سوزش ادرار و خون در ادرار باشد. تفسیر نتیجه آزمایش ادرار توسط پزشک متخصص عمومی یا متخصص اورولوژی و دکتر زنان صورت می گیرد تا بیماری های زمینه ای تشخیص داده شوند.

اگر برای جراحی آماده شده اید یا باید در بیمارستان بستری شوید، ممکن است آزمایش ادرار به عنوان بخشی از آزمایشات، انجام شود.

آزمایش ادرار می تواند بخشی از تست بارداری نیز باشد.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن” می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

لیست پزشکان زنان

نمونه ی ادرار چگونه جمع آوری می شود؟

برای جمع آوری نمونه ی ادرار، لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

• اطراف محل خروج ادرار را بشویید.
• قسمت ابتدایی ادرار را نباید در ظرف جمع آوری نمونه بریزید.
• اجازه دهید قسمت ابتدایی ادرار در دستشویی دفع شود.
• سپس جریان میانی ادرار را داخل ظرف بریزید.
• برای جمع آوری نمونه ادرار نوزادان و سایر افرادی که نمی توانند از این طریق نمونه تهیه کنند، ممکن است لازم باشد پزشک یک لوله ی باریک و نرم به نام کاتتر، از طریق محل خروج ادرار وارد مثانه کند.
• در برخی شرایط نیز لازم است، از طریق پوست و در محل زیر شکم این کاتتر وارد مثانه شود.

 

آزمایش ادرار چگونه انجام می شود؟

ادرار اول صبح ترجیح داده می شود زیرا غلظت بیشتری دارد. پس از جمع آوری ادرار، باید نمونه را تا ۱ ساعت به آزمایشگاه برسانید. در غیر اینصورت، نمونه را درون یخچال قرار دهید.

برای آزمایش تجزیه و تحلیل ادرار ۳ راه وجود دارد:

• در مرحله ی اول آزمایش ادرار، نمونه ی ادرار از نظر رنگ و شفافیت آن مورد بررسی قرار می گیرد:
  • اگر در ادرار خون وجود دارد، ممکن است ظاهر آن قرمز یا قهوه ای تیره باشد.
  • کف می تواند نشانه ای از بیماری کلیوی باشد.
  • کدر بودن ادرار ممکن است به معنای عفونت ادراری باشد.
• در مرحله ی دوم آزمایش ادرار، پس از بررسی ظاهری،‌ ادرار از نظر میکروسکوپی مورد بررسی قرار می گیرد. در این حالت مواردی بررسی می شوند که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند. این موارد عبارتند از:
  • سلول های قرمز خون
  • گلبول های سفید خون
  • باکتری ها و بلورها (توده های مواد معدنی که نشان دهنده ی سنگ کلیه هستند).
• در مرحله ی سوم آزمایش ادرار،‌ از دیپ استیک (dipstick) استفاده می شود. دیپ استیک یک نوار پلاستیکی نازک است که وارد ادرار می شود. مواد شیمیایی موجود روی نوار دیپ استیک با ادرار واکنش نشان می دهد. اگر سطح مواد موجود در ادرار بیش از حد طبیعی باشد، نوار تغییر رنگ می دهد.

 

مواردی که در آزمایش ادرار اندازه گیری می شوند؟

سطح طبیعی موارد موجود در ادرار ممکن است از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر کمی متفاوت باشد. برای تفسیر نتیجه آزمایش ادرار لازم است به پزشک مراجعه کنید. مواردی را که می توان دز آزمایش ادرار بررسی کرد شامل موارد زیر است:

۱: رنگ (colore)

رنگ طبیعی ادرار، از زرد روشن تا زرد کهربایی می تواند متغیر باشد. رنگ ادرار تحت تاثیر غذاها، داروهای مصرفی و بیماری ها است.

۲: وزن مخصوص ( specific gravity)

وزن مخصوص نشان دهنده ی قدرت تغلیظ کلیه ها می باشد و در طول شبانه روز تغییر می کند. افزایش وزن مخصوص، به معنای افزایش غلظت ادرار است.

محدوده ی طبیعی وزن مخصوص، ۱/۰۰۵ تا ۱/۰۲۵ است.

۳: شفافیت (appearance)

ادرار به طور طبیعی شفاف است اما رسوب فسفات، اورات، گلبول سفید، گلبول قرمز و سلول های اپیتلیال باعث کدر شدن ادرار می شود.

۴: اسیدیته (PH)

کلیه ها نقش مهمی در حفظ تعادل اسید و باز بدن دارند. بنابراین، هر شرایطی که تولید اسیدها یا بازها در بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، مانند اسیدوز، آلکالوز یا خوردن غذاهای اسیدی می تواند به طور مستقیم بر pH ادرار تاثیر بگذارد.

ادرار معمولا کمی اسیدی است و میزان آن تقریبا ۶ است، اما می تواند از ۴/۵ تا ۸ متغیر باشد.

۵: بیلی روبین (Bilirubin)

بیلی روبین ماده زائدی است که توسط کبد و به علت تجزیه ی هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز (RBC) ایجاد می شود. این ماده یک قسمت از ماده ی صفرا است، که پس از وارد شدن به روده ها به هضم غذا کمک می کند. بیلی روبین در ادرار افراد سالم وجود ندارد. در برخی بیماری های کبدی، مانند انسداد صفراوی یا هپاتیت، بیلی روبین اضافی در خون جمع می شود و از طریق ادرار دفع شود. وجود بیلی روبین در ادرار شاخص اولیه ی بیماری کبد است و می تواند قبل از ایجاد علائم بالینی مانند زردی خود را نشان دهد.

بیلی روبین در ادرار افراد سالم وجود ندارد.

۶: اوروبیلینوژن (Urobilinogen)

مثبت شدن اوروبیلینوژن در آزمایش ادرار ممکن است نشانه ای از ابتلا به بیماری های کبدی مانند انسداد کبدی یا صفراوی، هپاتیت ویروسی، سیروز کبدی، آسیب کبدی به دلیل داروها و مواد سمی یا بیماری های مرتبط با افزایش تخریب RBC (کم خونی همولیتیک) باشد.

مقدار طبیعی اوروبیلینوژن ۰/۵ تا ۱ (mg/dl) است.

۷: پروتئین (Protein)

وجود مقادیر بالای پروتئین در ادرار به نام پروتئینوری شناخته می شود. برخی عوامل باعث پروتئینوری گذرا یا دائم در افراد سالم می شود که عبارتند از:

• استرس
• ورزش
• تب
• مصرف آسپرین
• و قرار گرفتن در معرض سرما.

در چنین شرایطی، برای بررسی پایدار بودن پروتئینوری انجام آزمایش مجدد یا آزمایش ادرار ۲۴ ساعته لازم است. مقدار طبیعی آلبومین زیر ۳۰ (mg/g) است. مقدار آلبومین در نمونه ی ادرار ۲۴ ساعته، باید زیر ۱۵۰ (mg/g) باشد.

۸: گلوکز (Glucose)

گلوکز به طور معمول در ادرار وجود ندارد. به وجود گلوکز در ادرار، گلوکوزوریا گفته می شود که ممکن است در دیابت کنترل نشده، اختلالات هورمونی، بیماری کبدی، داروها و بارداری، دیده شود.

گلوکز به طور معمول در ادرار وجود ندارد. 

۹: کتون (Ketone)

کتون از ​​متابولیسم چربی ایجاد می شود و به طور معمول در ادرار وجود ندارد. زمانی که گلوکز به عنوان منبع انرژی در دسترس نباشد (مانند روزه داری طولانی)، بدن از چربی برای تامین انرژی استفاده می کند. ورزش شدید، قرار گرفتن در معرض سرما، استفراغ مکرر و طولانی مدت و چندین بیماری سیستم گوارشی نیز می توانند متابولیسم چربی را افزایش دهد و منجر به کتونوریا شوند.

وجود کتون در ادرار و اسیدوز، کتواسیدوز دیابتی (DKA) نامیده می شود. این حالت اغلب در دیابت نوع ۱ کنترل نشده مشاهده می شود و یک فوریت پزشکی است.

کتون در ادرار افراد سالم وجود ندارد.

۱۰: لکوسیت استراز (Leukocyte esterase)

لکوسیت استراز آنزیمی است که در اکثر گلبول های سفید خون (WBC) وجود دارد. وقتی تعداد گلبول های سفید خون در ادرار به میزان قابل توجهی افزایش یابد، لکوسیت استراز در آزمایش ادرار مثبت می شود. وجود لکوسیت استراز در ادرار ممکن است نشان دهنده ی وجود التهاب در دستگاه ادراری یا کلیه ها باشد. یعنی عفونت دستگاه ادراری (UTI)، مانند عفونت مثانه یا عفونت کلیه باشد.

لکوسیت استراز به طور معمول در ادرار افراد سالم وجود ندارد. 

۱۱: خون یا هموگلوبین (Blood or Hemoglobin)

هموگلوبین، پروتئین انتقال دهنده ی اکسیژن است که در داخل گلبول های قرمز خون (RBC) یافت می شود. وجود هموگلوبین در ادرار نشان دهنده ی وجود خون در ادرار است که هماچوری نام دارد.

وجود ۳ عدد RBC در ادرار طبیعی تلقی می شود.

۱۲: نیتریت (Nitrite)

بسیاری از باکتری ها می توانند نیترات (یک ماده ی طبیعی در ادرار) را به نیتریت تبدیل کنند. به طور معمول دستگاه ادراری و ادرار فاقد باکتری و نیتریت هستند. اگر باکتری ها وارد مجاری ادراری شوند، می توانند باعث عفونت دستگاه ادراری شوند. مثبت بودن نیتریت در آزمایش ادرار می تواند نشان دهنده ی عفونت دستگاه ادراری باشد.

نیتریت به طور معمول در ادرار افراد سالم وجود ندارد. 

۱۳: گلبول های قرمز خون (RBC or Red blood cells)

نمی توان از تعداد گلبول های قرمز در ادرار برای شناسایی محل خونریزی استفاده کرد. به عنوان مثال، در هنگام تفسیر نتیجه آزمایش ادرار، نمی توان وجود خون در ادرار به علت بواسیر یا خونریزی واژن را از خونریزی در دستگاه ادرار تشخیص داد. اگر همراه با گلبول قرمز، گلبول سفید و باکتری نیز در ادرار وجود داشته باشد، ممکن است ناشی از عفونت ادراری باشد که به راحتی با آنتی بیوتیک قابل درمان است.

به طور معمول، وجود ۳ عدد RBC در ادرار طبیعی تلقی می شود.

۱۴: گلبول های سفید خون (WBC or White blood cells)

افزایش تعداد WBC ها در ادرار به همراه لکوسیت استراز ممکن است نشان دهنده ی عفونت یا التهاب در قسمتی از مجاری ادراری باشد.

به طور معمول، وجود ۲ تا ۵ عدد WBC در ادرار طبیعی تلقی می شود.

۱۵: سلول های اپیتلیال (Epithelial cells)

به طور طبیعی، در مردان و زنان، چند سلول اپیتلیال در آزمایش ادرار یافت می شود. در بیماری های دستگاه ادراری مانند عفونت، التهاب و بدخیمی، تعداد سلول های اپیتلیال افزایش می یابد.

به طور طبیعی ۳ تا ۴ سلول اپیتلیال در ادرار وجود دارد.

۱۶: باکتری و مخمر (Bacteria and yeast)

دستگاه ادراری استریل است و هیچ گونه آلودگی در آن وجود ندارد. گرفتن نمونه ی میانی ادرار بسیار مهم است. زیرا آلوده شدن نمونه ی ادرار به وسیله ی باکتری های روی پوست یا ترشحات واژن باعث مثبت شدن نتیجه ی آزمایش ادرار می شود.

باکتری و قارچ و مخمر به طور معمول در ادرار افراد سالم وجود ندارد.

۱۷: کست ادراری (Cast)

کست ها، ذرات استوانه ای شکل هستند که گاهی اوقات در ادرار یافت می شود. کست ها از پروتئین لخته شده ای که توسط سلول های کلیه و در لوله های توخالی بلند و نازک کلیه ها ایجاد می شوند. به طور معمول، چند کست (تا ۵ عدد) در آزمایش ادرار وجود دارد. ورزش شدید می تواند باعث ایجاد کست هیالین در ادرار شود. کست گلبول قرمز و گلبول سفید، نشان دهنده ی یک اختلال کلیوی است.

به طور معمول، وجود ۵ عدد کست هیالین در ادرار طبیعی تلقی می شود.

۱۸: کریستال (Crystal)

ادرار حاوی املاح مختلفی است که باید از بدن دفع شوند. زمانی که این املاح بهم متصل شوند، تشکیل بلور می دهند. در نهایت، با اتصال این بلورها به یکدیگر، سنگ کلیه تشکیل می شود. اسیدیته ادرار، غلظت املاح و دمای ادرار در تشکیل این بلورها نقش دارند.

وجود برخی بلورها در ادرار طبیعی است مانند بلورهای اورات آمورف، اسید اوریک کریستالی، اگزالات کلسیم و فسفات آمورف.

اما حضور برخی از بلورها در ادرار غیرطبیعی است که نشان دهنده ی روند متابولیکی غیر طبیعی است مانند بلور کربنات کلسیم، سیستین، تیروزین و لوسین.

بررسی داروهای موجود در ادرار (آزمایش دارویی ادرار)

از آزمایش ادرار می توان برای بررسی مصرف برخی داروها استفاده کرد. داروهایی که بیشتر مورد آزمایش قرار می گیرند عبارتند از:

• الکل
• آمفتامین (شیشه)
• بنزودیازپین ها
• شاهدانه (ماری جوانا)
• کوکائین
• و مواد افیونی مانند متادون.

 

چه مواردی در نتیجه ی آزمایش ادرار اختلال ایجاد می کند؟

• چغندر و رنگ های غذایی می توانند باعث تغییر رنگ ادرار شوند.
• اگر ادرار بسیار رقیق باشد، ممکن است مقدار کم مواد شیمیایی موجود در ادرار، غیرقابل شناسایی باشند.

برخی دارو می توانند باعث اختلال در تفسیر نتیجه آزمایش ادرار شوند مانند:

منبع: Webmd، labtestsonline، mayoclinic، kidney، ncbi،‌ healthline، kidneyfund، medscape،‌ medicinenet، healthdirect، everydayhealth، lalpathlabs