آزمایش چربی خون؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تحلیل نتیجه آن

چرا انجام آزمایش چربی خون اهمیت دارد؟

آزمایش چربی خون به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین و پرکاربردترین آزمایش هاست که بارها با آن درگیر بوده ایم. چربی خون بالا نقش بسیار مهمی در ابتلا به بیماری های قلبی عروقی دارد. به همین دلیل، با کمک یک آزمایش خون ساده، می توان سطح چربی های موجود در خون را اندازه گیری کرد. در صورت بالا بودن چربی خون و با در نظر گرفتن عوامل خطر شناخته شده، با استفاده از ورزش، رژیم غذایی و دارو، سطح چربی خون را کاهش داد و از پیامدهای نامطلوب پیشگیری کرد.

بدن کلسترول مورد نیاز برای عملکرد مناسب را تولید می کند. اما منبع اصلی برخی از کلسترول ها، مواد غذایی مصرفی است. مصرف بیش از حد غذاهایی که سرشار از چربی های اشباع شده و چربی های اشباع نشده ترانس هستند و استعداد ارثی، می توانند منجر به کلسترول بالا شوند. کلسترول اضافی ممکن است در پلاک های دیواره ی رگ های خونی رسوب کند. پلاک ها می توانند باعث تنگ شدن مجرای رگ های خونی باریک شوند یا در نهایت آن ها را مسدود کنند. این وضعیت منجر به تصلب شرایین می شود و خطر بیماری های بی شماری از جمله بیماری های قلبی و سکته ی قلبی را افزایش می دهد.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن” می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

لیست پزشکان قلب و عروق

چربی خون چیست؟

لیپیدها گروهی از چربی ها هستند که از در ساختار سلول ها نقش دارند و از منابع انرژی به شمار می روند. آزمایش چربی خون، میزان لیپیدهای موجود در خون را اندازه گیری می کند.

دو لیپید مهم یعنی کلسترول و تری گلیسیرید، توسط لیپوپروتئین ها در خون منتقل می شوند. هر نوع لیپوپروتئین حاوی ترکیبی از کلسترول، تری گلیسیرید، پروتئین و مولکول های فسفولیپید است.

سه نوع لیپوپروتئین در خون وجود دارد (بر اساس چگالی ):

• لیپوپروتئین های با چگالی بالا (HDL)
• لیپوپروتئین های با چگالی کم (LDL)
• و لیپوپروتئین های با چگالی بسیار کم (VLDL) 

به زبان دیگر، HDL چربی خوب بوده زیرا HDL، کلسترول اضافی را گرفته و آن را برای حذف به کبد می برد. بنابراین لازم است مقدار HDL در خون بالا باشد. اما LDL به علت رسوب در عروق (تصلب شرایین) و افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی، چربی بد بوده و مقدار آن در خون باید کنترل شود.

آیا بالا بودن چربی خون، نشانه ای دارد؟

سطح بالای چربی در خون علائم مشخصی ندارد، اما می تواند خطر ابتلا به بیماری هایی را که دارای علائم هستند از جمله آنژین (درد قفسه ی سینه ناشی از بیماری قلبی)، فشار خون بالا، سکته‌ مغزی و سایر بیماری های گردش خون را افزایش دهد. بدون آزمایش خون، ممکن است تا زمانی که دچار حمله ی قلبی یا سکته نشده باشید، هیچگاه نفهمید که مقادیر زیادی چربی در خون شما وجود دارد.

در برخی از افراد که دارای سطح چربی خون بالایی هستند، برآمدگی های مایل به زرد و چربی که گزانتوم نامیده می شود، در پوست آن ها دیده می شود.

بسیاری از افراد چاق یا مبتلا به دیابت نیز دارای کلسترول بالا هستند.

سطح بالای چربی در خون علائم مشخصی ندارد، اما می تواند خطر ابتلا به بیماری هایی را که دارای علائم هستند را افزایش دهد.

در آزمایش خون، چه چیزهایی اندازه گیری می شوند؟

• کلسترول تام (کل کلسترول موجود در تمام ذرات لیپوپروتئین)
• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا یا HDL (کلسترول موجود در ذرات HDL)
• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم یا LDL (کلسترول موجود در ذرات LDL)
• تری گلیسیریدها (کل تری گلیسریدهای موجود در تمام ذرات لیپوپروتئین که بیشترین مقدار آن در VLDL است).

 

در چه سنی و با چه فاصله ی زمانی باید آزمایش چربی خون را انجام داد؟

مردان با سن بیشتر از ۴۵ سال و زنان با سن بیشتر از ۵۵ سال، در صورت عدم وجود عوامل خطر، هر ۴ تا ۶ سال لازم است آزمایش چربی خون را انجام دهند. 

آزمایش چربی خون در کودکان، نوجوانان و جوانان، ۱ بار در سن ۹ تا ۱۱ سالگی و بار دیگر در سن ۱۷ تا ۲۱ سالگی، انجام می شود.

کودکان با سن زیر ۲ سال، لازم نیست آزمایش چربی خون انجام دهند.

نکات مهم:

اگر کودک سابقه ی خانوادگی ابتلا به بیماری عروق کرونر زودرس یا سابقه ی شخصی چاقی یا دیابت را دارد، ممکن است آزمایش چربی خون زودهنگام یا مکرر انجام شود.

در صورت وجود عوامل خطر یا برای نظارت بر اثربخشی درمان، برای نظارت بر چربی خون، لازم است در فواصل منظم و با توجه به نتایج آزمایشات قبلی، آزمایش چربی خون تکرار شود.

مردان با سن بیشتر از ۴۵ سال و زنان با سن بیشتر از ۵۵ سال، هر ۴ تا ۶ سال لازم است آزمایش چربی خون را انجام دهند.

عوامل خطر چربی خون بالا چیست؟

در صورت وجود عوامل خطر ابتلا به چربی خون بالا، لازم است آزمایش اندازه گیری چربی خون را زودتر و مکرر انجام شود. عوامل خطر چربی خون بالا عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• اضافه وزن یا چاقی
• رژیم غذایی ناسالم
• بی تحرکی و ورزش نکردن
• سن (مردان با سن ۴۵ سال به بالا یا زنان با سن ۵۰ سال به بالا)
• فشار خون بالا (فشار خون ۱۴۰/۹۰ یا بالاتر یا مصرف داروهای فشار خون بالا)
• سابقه ی خانوادگی بیماری قلبی زودرس (بیماری قلبی در اقوام درجه یک مرد با سن کمتر از ۵۵ سال، اقوام درجه یک زن با سن کمتر از ۶۵ سال)
• سابقه ی بیماری قلبی
• سابقه ی حمله ی قلبی
• دیابت یا پیش دیابت
• کم کاری تیروئید
• مصرف الکل
• بیماری کلیوی
• بیماری کبدی
• استرس
• برخی داروهای خاص مانند قرص های ضد بارداری، استروئیدها و داروهای فشار خون.
• بیماری ژنتیکی ارثی به نام هایپرکلسترولمیای خانوادگی (FH)

آیا لازم است قبل از انجام آزمایش چربی خون ناشتا بود؟

برای انجام آزمایش چربی خون، لازم است ۱۰ تا ۱۴ ساعت قبل از نمونه گیری ناشتا باشید. به این منظور، شب قبل از انجام آزمایش، وعده ی شام سبک و در حد وعده صبحانه، مصرف کنید. اما نوشیدن آب مانعی ندارد.

برای آشنایی با دیگر شرایط آزمایش های تشخیصی به مقاله ی “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن” مراجعه کنید.

تفسیر نتایج آزمایش چربی خون

در زیر به بررسی مقادیر طبیعی چربی های موجود در خون می پردازیم:

کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)

• مقدار طبیعی و مطلوب: کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر
• بالاتر از حد مطلوب: ۱۰۰ تا ۱۲۹ میلی گرم در دسی لیتر
• لب مرز: ۱۳۰ تا ۱۵۹ میلی گرم در دسی لیتر
• بالا: ۱۶۰ تا ۱۸۹ میلی گرم در دسی لیتر
• خیلی بالا: بالاتر از ۱۹۰ میلی گرم در دسی لیتر

کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)

• زنان
  • کمتر از مقدار طبیعی: کمتر از ۵۰ میلی گرم در دسی لیتر
  • مقدار طبیعی و مطلوب: ۵۰ تا ۵۹ میلی گرم در دسی لیتر
  • بالاتر از مقدار طبیعی: ۶۰ میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر
• مردان
  • کمتر از مقدار طبیعی: کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر
  • مقدار طبیعی و مطلوب: ۴۰ تا ۵۰ میلی گرم در دسی لیتر
  • بالاتر از مقدار طبیعی: ۶۰ میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر

کلسترول (Cholesterol)

• مقدار طبیعی و مطلوب: کمتر از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر
• لب مرز: ۲۰۰ تا ۲۳۹ میلی گرم در دسی لیتر
• بالا: ۲۴۰ میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر

تری گلیسرید (Triglycerides)

• مقدار طبیعی و مطلوب: کمتر از ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر
• لب مرز: ۱۵۰ تا ۱۹۹ میلی گرم در دسی لیتر
• بالا: ۲۰۰ تا ۲۴۹ میلی گرم در دسی لیتر
• خیلی بالا: ۲۲۰ میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر

مقدار LDL هدف

• در صورت ابتلا به بیماری قلبی یا دیابت: کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر و در حالت ایده آل کمتر از ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر
• در صورت داشتن ۲ یا بیشتر از عوامل خطر: کمتر از ۱۳۰ میلی گرم در دسی لیتر
• در صورت داشتن هیچ یا یک عامل خطر: کمتر از ۱۶۰ میلی گرم در دسی لیتر.

 

در صورت بالا بودن چربی خون، چه راه های درمانی وجود دارد؟

حفظ سبک زندگی سالم، بخش مهمی از برنامه ی درمان چربی خون بالا و حفظ سلامت قلب است. با رعایت موارد زیر می توانید سبک زندگی خود را تغییر دهید:

• پیروی از رژیم غذایی کم چربی (شامل چربی های اشباع و اشباع نشده ی ترانس) و در صورت لزوم مراجعه به کارشناس تغذیه.
• به طور منظم ورزش کنید. تمرینات هوازی مانند پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری و شنا، روش های خوبی برای کاهش چربی خون هستند. ورزش همچنین باعث کاهش فشار خون، قند خون و میزان استرس می شود.
• از استعمال دخانیات اجتناب کنید.
• فشار خون باید کنترل شود.
• دیابت باید کنترل شده باشد.
• دارو درمانی.

از چه داروهایی برای کاهش چربی خون استفاده می شود؟

داروهایی که با عملکرد های مختلف باعث کاهش سطح چربی خون می شوند عبارتند از:

1. استاتین ها (مانند آتورواستاتین، فلوواستاتین، لووستاتین،‌ رزوواستاتین و …)
2. مهارکننده های PCSK9 (مانند آلی روکوماب و اوولوکوماب)
3. فیبرات ها (مانند جم فیبروزیل، فنوفیبرات وکلوفیبرات)
4. مهار کننده های انتخابی جذب کلسترول (مانند ازتیمایب)
5. داروهای متصل شونده به اسیدهای صفراوی یا رزین ها (مانند کلستیرامین، کلستیپول، کولسولام)
6. نیاسین ها یا نیکوتینیک اسید.

 

در چه افرادی باید داروی کاهنده ی چربی خون استفاده شود؟

• وجود بیماری قلبی شناخته شده (که به وسیله ی سابقه ی پزشکی، معاینه ی فیزیکی، اسکن تصویربرداری و … تشخیص داده شده باشد)
• LDL بیشتر از ۱۹۰ میلی گرم در دسی لیتر در آزمایش چربی خون
• افراد با سن ۴۰ تا ۷۵ سال مبتلا به دیابت که بیماری قلبی ندارند، با سطح LDL برابر با ۷۰ تا ۱۸۹ میلی گرم در دسی لیتر در آزمایش چربی خون.
• افراد با سن ۴۰ تا ۷۵ سال که دیابت یا بیماری قلبی ندارند، با سطح LDL بالاتر از ۱۳۰ میلی گرم در دسی لیتر و HDL کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر، که عوامل خطر ابتلا به چربی خون بالا را دارند.

در صورت وجود عوامل خطر برای نظارت بر چربی خون، لازم است در فواصل منظم و با توجه به نتایج آزمایشات قبلی، آزمایش چربی خون تکرار شود.

۱۰ راهکار تغذیه ای برای کاهش چربی خون

1. قبل از پختن گوشت، تمام چربی های قابل مشاهده را جدا کنید.
2. قبل از پختن مرغ، پوست روی آن را جدا کنید.
3. غذاهای سرخ شده یا سس های پرچرب مصرف نکنید.
4. به جای سرخ کردن گوشت، آن را آب پز یا کباب کنید.
5. زرده تخم مرغ را نخورید. می توانید سفیده ی تخم مرغ را بخورید.
6. از غذاهای حاوی امگا ۳ استفاده کنید.
7. مصرف الکل را محدود کنید.
8. از لبنیات کم چرب مانند شیر بدون چربی یا شیر کم چرب، ماست کم چرب، بستنی کم چرب و پنیرهای کم چرب استفاده کنید.
9. از مصرف شیر پرچرب و کامل، بستنی پرچرب، خامه، پنیر پرچرب یا شکلات شیری خودداری کنید.
10. فیبر بیشتری را در رژیم غذایی خود قرار دهید. میوه ها و سبزیجات منابع غنی از فیبر هستند. روزانه ۳ تا ۵ وعده سبزیجات و ۲ تا ۴ وعده میوه مصرف کنید

منبع: labtestsonline، cdc، medpagetoday، webmd، mayoclinic، hopkinsmedicine، ncbi، healthengine، familydoctor، academic