در این مقاله می‌خوانید:
درد معده با چه ارگان‌هایی در شکم ارتباط دارد؟
درد معده، شکایتی شایع در کودکان و بزرگسالان است. درد معده ممکن است از یک درد مبهم تا یک درد شدید و تیر کشنده متفاوت باشد. در قسمت فوقانی معده چندین ساختار حیاتی وجود دارد از جمله: قسمت فوقانی رودهها، کیسه‌ی صفرا، کبد و لوزالمعده. بیماری‌های مرتبط با این ارگان‌ها می‌تواند باعث معده درد شود. علائم همراه با درد معده می‌تواند به شناسایی علت اصلی و تشخیص درد معده کمک کند.
درد معده‌ی حاد به صورت ناگهانی بروز می‌کند و می‌تواند در اثر آسیب، باکتری، ویروس، استرس یا خوردن مواد تحریک کننده مانند الکل، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)، استروئیدها یا غذاهای تند ایجاد شود و اغلب موقتی است.
اگر درد معده زیاد است و بعد از غذا اتفاق می‌افتد، ممکن است علت آن ریفلاکس معده به مری، زخم معده یا سوء هاضمه باشد.
انواع درد شکم
از ویژگی‌های مختلف درد می‌توان برای تمایز دلایل اصلی درد معده استفاده کرد.
زمان شروع درد
شروع ناگهانی درد معده ممکن است نشان دهندهی انسداد مجرای صفراوی توسط سنگ صفراوی یا خون رسانی ناکافی به رودهها باشد.
الگوی درد
درد معده‌ی مداومی که به طور معمول تا چند ساعت ادامه دارد ممکن است به دلیل وجود سنگ صفرا باشد.
درد معده‌ی شدیدی که از قسمت فوقانی شکم به قسمت بالایی کمر تیر می‌کشد ممکن است به علت التهاب پانکراس ایجاد شده باشد.
محل درد
درد موضعی ممکن است به مشکلی در اندام‌های ناحیه‌ی فوقانی شکم اشاره داشته باشد. به عنوان مثال، وجود درد در سمت راست و پایین شکم نشان دهندهی آپاندیسیت است.
درد در سمت چپ و پایین شکم ممکن است ناشی از دیورتیکولیت باشد.
اختلال مثانه و رحم باعث ایجاد درد در سمت پایین شکم می‌شود.
مدت زمان درد
درد معده به دلیل سندرم روده‌ی تحریک پذیر ممکن است به صورت دوره‌ای ظاهر شود و سال‌ها ادامه داشته باشد، در حالی که درد معده به علت مشکلات صفراوی، قولنج، زخم معده، یبوست و دردهای قاعدگی معمولا چند ساعت طول می‌کشند.
علت درد معده چیست؟
درد معده دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد که در زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
گاز معده یا نفخ
علت درد در قسمت فوقانی معده ممکن است گاز باشد. گاز به طور طبیعی در رودهها و دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. هنگامی که این گاز تجمع یابد، می‌تواند باعث ایجاد احساس فشار، نفخ یا پری در فرد شود. ابتلا به عفونت، ویروس‌ها، اسهال یا یبوست می‌تواند باعث افزایش شدت گاز شود.
اگر علائم زیر را در هنگام درد معده دارید، گاز عامل اصلی است:
- اگر درد باعث ورم معده می‌شود.
- احساس می‌کنید چیزی در معده در حال حرکت است.
- زیاد آروغ می‌زنید.
- اسهال یا یبوست دارید.
این نوع درد معده معمولا جدی نیست و طی چند ساعت برطرف می‌شود. یکی از مهم‌ترین کارها، جلوگیری از بلع هوا و آرام غذا خوردن است. در مورد نفخ می‌توانید در مجله‌ی سلامت دکترتو اطلاعات لازم را کسب کنید.
سوزش سر دل
سوزش سر دل باعث احساس سوزش در قسمت فوقانی معده و گاهی در دهان یا گلو می‌شود. این درد همچنین ممکن است با درد قلبی در قفسه‌ی سینه اشتباه گرفته شود. زخم معده، ریفلاکس اسید یا حتی سرطان معده و مری می‌توانند از عوامل اصلی باشند.
سوزش معده‌ی مکرر که بسیار دردناک است و با کاهش وزن غیرقابل توجیه اتفاق می‌افتد، می‌تواند نشانه‌ی بیماری جدی‌تری باشد و نیاز به بررسی دارد.
ورم معده
ورم معده باعث تورم و دردناک شدن مخاط معده می‌شود. ورم معده‌ی حاد در کوتاه مدت اتفاق می‌افتد و به سرعت بروز می‌کند. ورم معده معمولا به دلیل عفونت باکتریایی مانند هلیکوباکتر پیلوری رخ می‌دهد. عفونت‌های باکتریایی با آنتی بیوتیک‌ها درمان می‌شوند.
برخی شرایط باعث تحریک مخاط معده شده و ورم معده‌ی مزمن را ایجاد می‌کند. بیماری کرون، بیماری‌های خود ایمنی، سارکوئیدوز، آلرژی و ضعف سیستم ایمنی از دلایل ورم معده‌ی مزمن هستند. در ورم معده‌ی مزمن، تشخیص و درمان علت اصلی می‌تواند کمک کننده باشد.
داروهای کاهنده‌ی اسید معده، رژیم غذایی حاوی موادی که کم‌تر اسیدی هستند، مسکن‌ها و داروهایی که از پوشش داخلی معده محافظت می‌کنند، می‌توانند از بدتر شدن علائم جلوگیری کنند.
ویروسی شدن معده
ویروسی شدن معده می‌توانند باعث درد معده، استفراغ و حالت تهوع در فرد شود. افراد مبتلا به ویروس معده ممکن است سردرد، درد عضلانی و کاهش انرژی را نیز تجربه کنند.
در بیشتر افراد، علائم در طی چند روز خود به خود از بین می‌روند. پرهیز از وعده‌های غذایی سنگین و نوشیدن مایعات به کاهش درد و استفراغ کمک می‌کند. اجتناب از کم آبی بدن امری حیاتی است، بنابراین نوشیدن مایعاتی که الکترولیت‌های از دست رفته را به بدن باز می‌گرداند بسیار مهم است. اما برخی افراد برای جلوگیری از کم آبی بدن ممکن است به درمان پزشکی احتیاج داشته باشند. از جمله افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، نوزادان و کودکان بسیار خردسال و افرادی که دارای بیماری‌های جدی مانند سرطان هستند.
درد عضلانی
بسیاری از عضلات تا قسمت بالای معده گسترش می‌یابند. درد ناشی از آسیب عضلانی یا اسپاسم خفیف می‌تواند باعث ایجاد درد موقتی در قسمت فوقانی شکم شود. این نوع درد اغلب با ماساژ و استراحت بهتر می‌شود. دردهای عضلانی در برخی افراد با استفاده از کیسه‌ی آب سرد و گرم نیز تسکین پیدا می‌کنند. اگر درد عضلانی شدید است یا بعد از چند روز بهتر نشد، برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید.
آپاندیسیت
آپاندیسیت به معنای عفونت آپاندیس است. اگر آپاندیسیت درمان نشود، می‌تواند باعث پاره شدن آپاندیس شود که تهدید کننده‌ی حیات است. در مراحل اولیه‌ی آپاندیسیت، فرد ممکن است درد مبهمی را در اطراف ناف خود احساس کند، اما این درد می‌تواند به قسمت بالای معده کشیده شود. با پیشرفت عفونت، درد به سمت راست و پایین حرکت می‌کند. در بیشتر موارد، پزشک جراح عمومی با برداشتن آپاندیس از طریق عمل جراحی، آپاندیسیت را درمان می‌کند.
سنگ صفرا
سنگ صفرا به علت غلیظ شدن ماده‌ی صفرا تشکیل می‌شود و معمولا از جنس کلسترول یا بیلی روبین است. سنگ صفرا تا زمانی که باعث انسداد مجاری صفراوی نشود، مشکلی ایجاد نمی‌کند. انسداد مجاری صفراوی به وسیله‌ی سنگ صفرا می‌تواند باعث ایجاد درد شدید در قسمت فوقانی معده و استفراغ شود. عدم درمان سنگ‌های صفراوی می‌تواند بر عملکرد کبد و پانکراس تاثیر بگذارد. در این شرایط فرد ممکن است دچار زردی شود که این زردی در پوست و چشم دیده می‌شود و حتی ممکن است به عفونت جدی در لوزالمعده منجر شود. در بیشتر موارد، پزشک جراح عمومی با برداشتن کیسه‌ی صفرا، سنگ صفرا را درمان می‌کند و فرد می‌تواند زندگی منظمی بدون این عضو داشته باشد. در مواقعی که سنگ خیلی بزرگ نباشد، درمان دارویی می‌تواند علائم را برطرف کند. تغییر سبک زندگی، ورزش و رژیم کم چربی برای کاهش خطر بروز مجدد سنگ صفرا توصیه می‌شود.
بیماری‌های کبدی یا پانکراس
کبد، لوزالمعده و کیسه‌ی صفرا با هم کار می‌کنند تا از هضم غذا پشتیبانی کنند. هر سه اندام در سمت راست و بالای معده قرار دارند. گاهی اوقات سنگ‌های صفراوی درمان نشده، مجاری صفراوی را مسدود می‌کنند و باعث درد در کبد یا پانکراس می‌شوند.
بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت، می‌توانند باعث درد کبد شوند.
پانکراتیت که به معنای التهاب لوزالمعده یا پانکراس است نیز ممکن است باعث درد در قسمت معده شود.
علائم دیگری که در بیماری‌های کبدی یا بیماری‌های پانکراس دیده می‌شوند عبارتند از:
- زردی چشم یا زردی پوست
- تیره شدن ادرار
- کم رنگ یا سفید شدن مدفوع
- حالت تهوع
- استفراغ
- دردی که به تدریج بدتر می‌شود
انسداد روده
انسداد روده، عبور مواد غذایی را از رودهها دشوار یا غیرممکن می‌کند. این موضوع می‌تواند باعث درد شدید در معده، یبوست و بروز اختلال در هضم و جذب غذا شود. علاوه بر درد معده، علائم دیگر انسداد روده عبارتند از:
- استفراغ صفراوی (به رنگ زرد مایل به سبز)
- متورم شدن معده
- ناتوانی در دفع گاز یا دفع مدفوع
- گرفتگی شدید
انسداد روده یک فوریت پزشکی است، زیرا روده می‌تواند پاره شود یا عفونی شود. داروها، مایعات و مسکن‌ها اغلب به درمان علائم کمک می‌کنند. در بعضی موارد، ممکن است برای رفع انسداد به جراح نیاز داشته باشید.
بیماری دیورتیکول
کیسه‌های کوچکی به نام دیورتیکول در رودهها به خصوص در روده‌ی بزرگ قرار دارند. وقتی این کیسه‌ها ملتهب یا عفونی می‌شوند، فرد می‌تواند دل درد شدیدی را احساس کند. محل درد به محل قرارگیری دیورتیکول بستگی دارد. اگرچه دیورتیکول‌ها بیشتر در قسمت‌های پایین رودهها دیده می‌شوند، اما می‌تواند در قسمت‌های فوقانی رودهها نیز ظاهر شوند و باعث درد در قسمت فوقانی معده شوند. دیورتیکول ممکن است بر عملکرد رودهها نیز تأثیر بگذارد و علائمی مانند یبوست و اسهال ایجاد کند.
مصرف پروبیوتیک‌ها و رژیم غذایی سرشار از فیبر اغلب به درمان دیورتیکولیت کمک می‌کنند. اگر عفونت بدتر شود یا به درمان مقاوم باشد، پزشک می‌تواند با جراحی دیورتیکول یا بخشی از روده را بردارد.
دیگر دلایل معده درد
- استرس شدید
- مسمومیت غذایی
- اختلالات خود ایمنی که باعث حمله‌ی سیستم ایمنی بدن به پوشش معده می‌شود.
- بیماری‌های گوارشی و اختلالاتی مانند بیماری کرون
- ریفلاکس صفرا
- مصرف کوکائین
- بلعیدن مواد خورنده مانند سم یا اسید
- عمل جراحی در شکم
- نارسایی کلیه
- استرس سیستمیک
- بیمارانی که زیر دستگاه تنفس هستند.
ریسک فاکتورهای بروز درد معده
عوامل خطر برای درد معده عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- سطح بالای استرس
- استفاده بیش از حد از الکل یا کوکائین
- بلعیدن مواد خورنده یا اشیا خارجی
- سابقه‌ی استفراغ مزمن
- کمبود ویتامین B12
- استفاده معمول از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID ها)
- استفاده‌ی منظم از استروئیدهای تجویز شده
- شیمی درمانی
- مکمل‌های پتاسیم
- مکمل‌های آهن
- قرار گرفتن در معرض اشعه
- ریفلاکس صفرا بعد از جراحی معده
- اختلالات خود ایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو یا دیابت نوع ۱
- HIV
- بیماری کرون
- عفونت‌هایی که می‌توانند خطر التهاب معده را افزایش دهند مانند سل و سیفلیس
چه موقع برای درد معده به پزشک مراجعه کنیم؟
- در صورت داشتن تب همراه با درد معده باید ظرف ۲۴ ساعت به پزشک مراجعه کنید.
- استفراغ بیش از ۱۲ ساعت ادامه داشته باشد.
- اگر درد شکم به دنبال آسیب دیدگی مانند ضربه به معده ایجاد شده باشد.
- اگر بعد از مصرف داروی جدیدی دچار شکم درد شده باشید.
- اگر در کسی که دارای سیستم ایمنی ضعیف باشد مانند HIV، به دنبال شیمی درمانی یا مصرف داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی درد معده ایجاد شده باشد.
- وجود درد شدید در قسمت فوقانی شکم
- اگر درد معده غیر قابل تحمل است.
- اگر درد معده با مدفوع سفید یا رنگ پریده همراه باشد.
- درد معده‌ی ناگهانی در زنان باردار
- اگر معده درد همراه با علائم کم آبی شدید باشد مانند ادرار نکردن، خشک شدن لب، خشکی پوست، گیجی، سرگیجه یا گود افتادن زیر چشم‌ها.
درمان درد معده
درمان درد معده با توجه به علت زمینه‌ای درد متفاوت است. درمان‌های موجود عبارتند از:
تغییر سبک زندگی
- از غذاهایی که به راحتی هضم می‌شوند استفاده کنید.
- از مصرف غذای جامد در چند ساعت اول خودداری کنید.
- در صورت بروز استفراغ، حدود ۶ ساعت صبر کنید و سپس مقدار کمی غذای نرم و سبک مصرف کنید.
- هنگام درد معده، از مصرف لبنیات خودداری کنید.
- از مصرف مرکبات، غذاهای پرچرب، غذاهای سرخ شده، محصولات گوجه فرنگی، کافئین، الکل و نوشیدنی‌های گازدار خودداری کنید.
- سیگار کشیدن را متوقف کنید.
- از نوشیدن مقدار زیاد الکل خودداری کنید.
- از نوشیدن آب میوه‌هایی که حاوی اسید سیتریک هستند به عنوان مثال گریپ فروت، پرتقال و آناناس، پرهیز کنید.
- یک رژیم غذایی غنی از فیبر داشته باشید.
دارو درمانی
آنتی بیوتیک‌ها
در صورت آلودگی معده با هلیکوباکتر پیلوری، درمان با مصرف یک دوره آنتی بیوتیک مانند کلاریترومایسین و مترونیدازول صورت می‌گیرد.
مهار کننده‌های پمپ پروتون
داروهای این دسته مثل امپرازول، پنتوپرازول و لانسوپرازول می‌توانند تولید اسید معده را مسدود کرده و به بهبودی کمک کنند. برای درمان سوزش معده در اثر رفلاکس معده (GERD) این داروها مفید هستند.
مسدود کننده‌های H2
این داروها مانند فاموتیدین و رانیتیدین می‌توانند تولید اسید معده را کاهش دهند.
آنتی اسیدها
این داروها می‌توانند اسید معده را خنثی کنند.
عوامل پوشش دهنده مخاط معده
سوکرالفیت یا میزوپروستول می‌توانند از مخاط معده محافظت کنند.
سایر داروها
برای درمان معده درد به دلیل گاز و نفخ، دارویی مانند سایمتیکون یا دایمتیکون می‌توانند مفید باشند.
برای درمان یبوست، یک نرم کننده یا ملین مدفوع مثل بیزاکودیل ممکن است به حرکت دوباره رودهها کمک کند.
برای درد معده همراه با اسهال، داروهایی مانند لوپرامید یا بیسموت ساب سالیسیلات ممکن است علائم شما را بهتر کنند.
از دیگر داروهایی که برای معده درد استفاده می‌شود، هیوسین است.
اما از مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن خودداری کنید. این داروها می‌توانند درد معده را تشدید کنند.
جراحی
برای درمان، در موارد شدید مانند آپاندیسیت و فتق ممکن است جراحی لازم باشد.
منبع: medicalnewstoday، guardian، healthline، webmd، medicinenet، medicalnewstoday، mayoclinic
