آزمایش کم خونی و راهنمای تحلیل نتیجه آن

کم خونی چیست؟

کم خونی زمانی اتفاق می افتد که میزان هموگلوبین خون به زیر میزان نرمال برسد. کاهش هموگلوبین خود را با کاهش تعداد گلبول های قرمز خون (RBC) و هماتوکریت (HCT) نشان می دهد.

کم خونی با توجه به سوابق پزشکی و خانوادگی، معاینه‌ی بدنی و نتایج آزمایش کم خونی، تشخیص داده می شود. افزایش سرعت یا نامنظم بودن ضربان قلب، افزایش سرعت تنفس، افزایش اندازه‌ی کبد و طحال از علائمی هستند که در کم خونی می توان دید. آزمایش کم خونی به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین و پرکاربردترین آزمایش هاست که ضرورت آن بر کسی پوشیده نیست.

از آنجا که کم خونی دلایل زیادی دارد، ممکن است بیماری هایی مانند نارسایی کلیه، مسمومیت با سرب (در کودکان) و کمبود ویتامین (کمبود ویتامین مانند B12 و اسید فولیک) نیز مورد بررسی قرار گیرند.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن“ می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

قبل از آزمایش کم خونی باید ناشتا باشیم؟

برای آزمایش کم خونی، به نمونه ی خون وریدی نیاز است. برای انجام آزمایش کم خونی لازم نیست ناشتا باشید.  در نتیجه  نیازی به آماده سازی خاصی ندارید. مگر پزشک شما آزمایشات کامل مثل بررسی ویتامین B12 یا فولات را نیز درخواست داده باشد، ممکن است لازم باشد ۸ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید.

برای انجام آزمایش کم خونی لازم نیست ناشتا باشید. 

در آزمایش کم خونی چه مواردی اندازه گیری می شوند؟

زمایش های تشخیص کم خونی عبارتند از:

۱: شمارش کامل سلول های خونی (CBC)

اولین آزمایش برای تشخیص کم خونی شامل شمارش کامل سلول های خونی (CBC) است. CBC در واقع تعداد، اندازه و محتوای هموگلوبین گلبول های قرمز و حجم بسیاری از سلول های خونی را اندازه گیری می کند، از جمله:

• گلبول های قرمز خون (RBC)
• گلبول های سفید خون (WBC)
• پلاکت ها (PLT)
• هموگلوبین (Hb) پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز خون که اکسیژن را به بدن می رساند
• هماتوکریت (Hct) میزان فضای گلبول های قرمز در خون است.
• حجم متوسط گلبول های قرمز (MCV) میانگین اندازه ی گلبول های قرمز خون است.
• میانگین غلظت هموگلوبین بدن (MCHC)

راهنمای خواندن آزمایش خون در خانه

به یاد داشته باشید که مقادیر طبیعی هر آزمایشی با توجه به استانداردهای هر آزمایشگاه، می تواند به مقدار ناچیزی متفاوت باشد. به طور کلی، دامنه ی طبیعی قسمت های مختلف CBC عبارتند از:

• گلبول‌های سفید (WBC) نرمال: ۴۵۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر (سلول / میکرولیتر)
• گلبول‌های قرمز (RBC) نرمال: ۴/۵ میلیون تا ۵/۹ میلیون سلول در هر میلی لیتر در مردان، ۴/۱ میلیون تا ۵/۱ میلیون سلول در هر میلی لیتر در زنان
• هموگلوبین (Hb) نرمال: ۱۴ تا ۱۷/۵ گرم در دسی لیتر (gm / dL) در مردان، ۱۲/۳ تا ۱۵/۳ گرم در دسی لیتر در زنان
• هماتوکریت (HCT) نرمال: ۴۱/۵ درصد تا ۵۰/۴ در مردان، ۳۵/۹ درصد تا ۴۴/۶ درصد در زنان
• حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV) نرمال: ۸۰ تا ۹۶
• میزان پراکندگی حجم گلبول‌های قرمز (RDW) نرمال: ۱۵/۶ تا ۱۱/۸ در مردان بالغ، ۱۵/۵ تا ۱۱/۹ درصد  در زنان بالغ 
• پلاکت (PLT) نرمال: ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ در هر میلی لیتر.

تفسیر آزمایش کم خونی

از علل کاهش هماتوکریت با تعداد RBC پایین و هموگلوبین پایین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از دست دادن بیش از حد خون به عنوان مثال در ضربه ی شدید، خونریزی مزمن از مکان هایی مانند دستگاه گوارش، مثانه یا رحم کمبودهای تغذیه ای مانند کمبود آهن، فولات یا B12
• آسیب به مغز استخوان به عنوان مثال ناشی از سم، پرتودرمانی، شیمی درمانی، عفونت یا داروها
• اختلالات مغز استخوان مانند کم خونی آپلاستیک، سندرم میلودیسپلاستیک یا سرطان هایی مانند لوسمی، لنفوم، مولتیپل میلوما یا سایر سرطان هایی که به مغز استخوان گسترش می یابند.
• نارسایی کلیوی مانند بیماری های شدید و مزمن کلیه که منجر به کاهش تولید اریتروپویتین می شوند.
• بیماری های التهابی مزمن
• کاهش تولید هموگلوبین مانند تالاسمی
• تخریب بیش از حد گلبول های قرمز، به عنوان مثال در کم خونی همولیتیک از خود ایمنی، هموگلوبینوپاتی (کم خونی سلول داسی شکل)، ناهنجاری در غشای RBC یا اختلال در آنزیم RBC (کمبود G6PD)

هماتوکریت بالا با تعداد RBC بالا و هموگلوبین بالا نشان دهنده ی پلی سیتمی است. چند نمونه از علل افزایش هماتوکریت عبارتند از:

• کمبود آب بدن
• بیماری ریوی
• بیماری قلبی مادرزادی
• تومور کلیه که اریتروپویتین اضافی تولید می کند
• سیگار کشیدن
• زندگی در ارتفاعات (جبران کاهش اکسیژن هوا)
• دلایل ژنتیکی
• پلی سیتمی ورا (بیماری نادری که در آن بدن به طور نامناسب RBC اضافی تولید می کند).

 

۲: آهن سرم (Serum iron)

نشان دهنده ی میزان آهن موجود در خون است. سطح ناکافی ذخیره ی آهن و آهن در گردش خون در نهایت منجر به کم خونی فقر آهن می شود. آهن سرم معمولا در کم خونی فقر آهن و بیماری های مزمن کاهش می یابد. افزایش آهن سرم در بیماری های هموکروماتوزیس، آنمی همولیتیک و مسمومیت با آهن دیده می شود.

نکته ی مهم : در دوران بارداری یا کودکی، یا در شرایطی که باعث از دست دادن خون مزمن می شود مانند زخم معده و سرطان روده ی بزرگ، بدن نیاز بیشتری به آهن دارد. در شرایطی مانند بیماری سلیاک، بدن قادر به جذب آهن از غذاهای خورده شده نیست.

مقدار طبیعی آهن در خون برابر است با:

• نوزادان: ۱۰۰ تا ۲۵۰ mcg/dL
• کودکان: ۵۰ تا ۱۵۰ mcg/dL
• زنان: ۶۰ تا ۱۶۰ mcg/dL
• مردان: ۸۰ تا ۱۸۰ mcg/dL

سطح ناکافی ذخیره ی آهن و آهن در گردش خون در نهایت منجر به کم خونی فقر آهن می شود.

۳: فریتین (Ferritin)

فریتین پروتئینی است که برای ذخیره آهن استفاده می شود. آزمایش فریتین به طور معمول برای ارزیابی میزان ذخیره آهن در بدن انجام می شود. مقدار فریتین آزاد شده در خون، بازتابی از مقدار آهن ذخیره شده در بدن است. فریتین معمولا در کم خونی فقر آهن، عفونت و التهاب کاهش می یابد. افزایش فریتین در بیماری های هموکروماتوزیس و آنمی همولیتیک دیده می شود.

مقدار طبیعی فریتین در خون برابر است با:

• نوزادان: ۲۵ تا ۲۰۰ ng/dl
• مردان: ۱۲ تا ۳۰۰ ng/dl
• زنان: ۱۰ تا ۱۵۰ ng/dl

فریتین معمولا در کم خونی فقر آهن، عفونت و التهاب کاهش می یابد.

۴: ترانسفرین (Transferrin) و ظرفیت اتصال کل آهن (TIBC)

ترانسفرین پروتئینی است که به آهن متصل شده و باعث انتقال آهن در خون می شود. TIBC بازتاب میزان ترانسفرین موجود برای اتصال به آهن است. سطح ترانسفرین و TIBC در کم خونی فقر آهن افزایش می یابد.

مقدار طبیعی ترانسفرین در خون برابر است با:

• کودکان ۳ ماهه تا ۱۰ ساله: ۲۰۳ تا ۳۶۰ mg/dL
• بزرگسالان: ۲۰۰ تا ۴۰۰ mg/dL
• افراد مسن با سن بیش از ۶۰ سال: ۱۸۰ تا ۳۸۰ mg/dL.

 

۵: سطح ویتامین B12 و فولات

ویتامین B12 و فولات، ویتامین های لازم برای تولید گلبول های قرمز خون هستند. آزمایش ویتامین B12 به طور معمول برای تشخیص علت کم خونی، ارزیابی وضعیت تغذیه یا نظارت بر اثربخشی درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات استفاده می شود. بهتر است قبل از انجام این آزمایش ۸ ساعت ناشتا باشد و قبل از انجام آزمایش از مصرف مکمل ویتامین B12 و مشروبات الکلی خودداری نماید.

برخی شرایط در جذب ویتامین B12 و فولات از طریق روده ی کوچک تداخل ایجاد می کنند که عبارتند از:

• کم خونی پرنیشیوز (شایعترین علت کمبود ویتامین B12)
• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
• رشد بیش از حد باکتری ها یا انگل ها در دستگاه گوارش
• کاهش تولید اسید معده به علت استفاده طولانی مدت (بیش از یک سال) از آنتی اسیدها
• برداشتن بخشی از معده با جراحی مانند بای پس معده یا روده
• نارسایی لوزالمعده
• کمبود فولات یا ویتامین B12 در رژیم غذایی
• اعتیاد مزمن به الکل 
• استفاده از برخی داروها مانند متفورمین، امپرازول، متوترکسات یا داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین
• افزایش نیاز مانند بارداری (توصیه می شود زنان باردار روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک مصرف کنند)، سرطان متاستاز یافته یا کم خونی همولیتیک مزمن
• سیگار کشیدن
• افزایش سطح ویتامین B12 معمولا از نظر بالینی کنترل نمی شود. با این حال، بالا بودن سطح ویتامین B12 در موارد زیر دیده می شود:
• نئوپلاسم مزمن میلوپرولیفراتیو
• دیابت
• نارسایی قلبی
• چاقی
• ایدز
• بیماری شدید کبدی
• مصرف استروژن
• مصرف ویتامین C یا ویتامین A

مقدار طبیعی ویتامین B12 کل در خون برابر است با:

مقدار طبیعی فولات در خون برابر است با:

بهتر است قبل از انجام آزمایش ویتامین B12 و فولات؛  ۸ ساعت ناشتا باشد و قبل از آن از مصرف مکمل ویتامین B12 و الکل خودداری نماید.

۶: اریتروپویتین (EPO)

اریتروپویتین هورمونی است که ترشح آن، تولید گلبول های قرمز را تحریک می کند. اندازه گیری هورمون اریتروپویتین، برای کمک به تعیین علت کم خونی، پلی سیتمی (افزایش تعداد گلبول های قرمز خون) یا سایر اختلالات مغز استخوان استفاده شود. تغییر در سلول های قرمز خون بر آزاد شدن اریتروپویتین تاثیر می گذارد. به عنوان مثال، افراد کم خون گلبول های قرمز خون کمی دارند، بنابراین اریتروپویتین بیشتری در بدن آن ها تولید می شود. افزایش سطح اریتروپویتین ممکن است به دلیل پلی سیتمی ثانویه، زندگی در ارتفاعات یا به دلیل توموری که اریتروپویتین آزاد می کند اتفاق بیفتد. کاهش سطح اریتروپویتین ممکن است در نارسایی مزمن کلیه، کم خونی به علت بیماری مزمن یا پلی سیتمی ورا دیده شود.

مقدار طبیعی اریتروپویتین در خون برابر است با:

اریتروپویتین هورمونی است که ترشح آن، تولید گلبول های قرمز را تحریک می کند. 

۷: اسمیر خون محیطی

یکی دیگر از اجزای آزمایش کم خونی، بررسی اسمیر خون محیطی است. برای این آزمایش، نمونه ی خون در زیر میکروسکوپ از نظر اندازه، تعداد و شکل سلول های خونی بررسی می شود. اگر کم خونی ناشی از فقر آهن باشد، گلبول های قرمز خون کوچک تر و کم رنگ تر از حد طبیعی به نظر می رسند. پلاکت ها و گلبول های سفید خون نیز از نظر تعداد و اندازه بررسی می شوند.

دو نمونه بی نظمی RBC در اسمیر خون محیطی دیده می شود که عبارتند از:

1. آنیزوسیتوز که به اندازه های متغیر در گلبول های قرمز خون اشاره دارد. RBC های کوچک تر از حد نرمال را میکروسیت و RBC های بزرگ تر از حد نرمال را ماکروسیت می نامند.
2. Poikilocytosis که به اشکال مختلف گلبول های قرمز اشاره دارد.

 

آزمایشات تکمیلی پس از بررسی نتایج اولیه ی آزمایش کم خونی

پس از بررسی نتیجه ی آزمایش کم خونی، برای تشخیص دقیق تر، ممکن است پزشک آزمایشات دیگری درخواست دهد که در زیر به بررسی آن ها می پردازیم:

۱: الکتروفورز هموگلوبین

این آزمایش کم خونی، انواع مختلف هموگلوبین در خون را بررسی می کند. این آزمایش می تواند به تشخیص نوع کم خونی کمک کند.

۲: شمارش تعداد رتیکولوسیت ها

این آزمایش کم خونی، تعداد گلبول های قرمز جوان موجود در خون را اندازه گیری می کند. این آزمایش نشان می دهد که آیا مغز استخوان با سرعت مناسب سلول های قرمز خون را تولید می کند یا خیر. به طور کلی، تعداد رتیکولوسیت ها بازتابی از فعالیت مغز استخوان است. مغز استخوان در پاسخ به کم خونی تعداد RBC ها را افزایش می دهد. در این حالت امکان آزاد شدن زودهنگام RBC های نابالغ وجود دارد و تعداد رتیکولوسیت ها در خون نیز افزایش می یابد. خونریزی و کم خونی همولیتیک باعث افزایش رتیکولوسیت ها می شوند.

کاهش رتیکولوسیت ها در بیماری هایی مانند کم خونی فقر آهن، کم خونی پرنیشیوز، کمبود اسید فولیک، کم خونی آپلاستیک، پرتو درمانی، نارسایی مغز استخوان ناشی از عفونت یا سرطان، بیماری شدید کلیوی، اعتیاد به الکل و بیماری غدد درون ریز دیده می شود.

۳: آزمایش کم خونی داسی شکل

غربالگری نوزادان، آزمایش ژنتیک، تست حلالیت هموگلوبین S و غربالگری سدیم متا بی سولفیت از تست های تشخیصی برای کم خونی داسی شکل هستند. هموگلوبین S در افراد مبتلا به کم خونی سلول داسی شکل وجود دارد.

۴: آزمایش بررسی مغز استخوان

آزمایش نمونه برداری یا بیوپسی از مغز استخوان، برای بررسی سلامت مغز استخوان و بررسی تولید کافی سلول های خونی انجام می شود. پزشک از اطلاعات حاصل از نمونه برداری مغز استفاده می کند و آن ها را با اطلاعات حاصل از معاینه ی بالینی، سابقه ی پزشکی، آزمایش خون و انواع آزمایشات دیگر مانند اسکن تصویربرداری و اشعه ی ایکس ترکیب می کند تا به تشخیص نهایی برسد.

لیست پزشکان گوارش و کبد

۵: آزمایش تشخیص کم خونی به دلیل خونریزی گوارشی

اگر پزشک شک کند که کم خونی و کمبود آهن به دلیل از دست دادن مزمن خون مانند خونریزی از دستگاه گوارش است، آزمایشات دیگری ممکن است انجام شود. تست های آزمایشگاهی که ممکن است خونریزی گوارشی را تشخیص دهند عبارتند از:

• آزمایش خون مخفی مدفوع (FOBT)

در صورتی که در مدفوع خون وجود داشته باشد که با چشم قابل مشاهده نیست، می توان با این آزمایش آن را تشخیص داد. نتیجه ی آزمایش مثبت خون مخفی مدفوع نشان دهنده ی خونریزی غیرطبیعی در جایی از دستگاه گوارش است. این از دست دادن خون می تواند به دلیل سرطان روده ی بزرگ یا تومورهای سرطانی، پولیپ های خوش خیم، زخم، دیورتیکولوز، بیماری التهابی روده، بواسیر یا خون بلعیده شده به دلیل خونریزی از لثه یا بینی دماغ باشد.

• آزمایش هلیکوباکتر پیلوری

در صورت آلودگی معده با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، احتمال زخم دستگاه گوارش وجود دارد. زخم دستگاه گوارش می تواند باعث خونریزی مزمن باشد. تشخیص هلیکوباکتر پیلوری از طریق آزمایش مدفوع، آزمایش تنفسی یا نمونه برداری از بافت معده از طریق آندوسکوپی تشخیص داده می شود.

در صورت وجود خون در مدفوع، ممکن است آزمایشات دیگری مانند اندوسکوپی برای یافتن منبع خونریزی انجام شود.

برای بررسی وجود خونریزی از روده ی بزرگ، پزشک ممکن است کولونوسکوپی را توصیه کند. طی این آزمایش، یک لوله ی نازک و انعطاف پذیر مجهز به دوربین، از طریق مقعد به راست روده وارد می شود. کولونوسکوپی به پزشک اجازه می دهد تا وجود خونریزی از روده ی بزرگ را را جستجو کند.

سونوگرافی لگن در خانم ها برای بررسی علت خونریزی بیش از حد قاعدگی مانند فیبروم، انجام می شود.

راهنمای مراجعه به متخصص خون و آنکولوژی

بهترین های متخصص خون و آنکولوژی  در تیم دکترتو جمع شده اند تا به صورت حضوری و تلفنی بتوانید از خدمات آن ها بهره مند شوید. برای دریافت نویت اینترنتی و مشاوره تلفنی متخصص خون به سایت دکترتو مراجعه نمایید.

منبع: labtestsonline، nhlbi، medscape، medlineplus، ada، hematology، msdmanuals، mayoclinic، healthgrades، webmd، nhs، medicinenet