آزمایش خون (شمارش کامل سلول‌های خونی) و راهنمای تحلیل نتیجه آن

آزمایش شمارش کامل سلول های خونی

شمارش کامل سلول‌های خونی یا complete blood count (CBC) ، نوعی آزمایش خون است که طی آن از خون وریدی نمونه‌ گرفته می‌شود. این آزمایش خون برای تشخیص سلول‌های غیر طبیعی یا نابالغ، عفونت، کم خونی یا آنمی، التهاب، سرطان خون، بیماری سلول‌های داسی شکل، تالاسمی،‌ کمبودهای تغذیه‌ای (به عنوان مثال کمبود آهن، B12 یا فولات) یا اختلال سیستم ایمنی بدن به کار برده می‌شود. پزشک ممکن است آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی را به عنوان بخشی از معاینه‌ی روتین درخواست کند. آزمایش خون به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین و پرکاربردترین آزمایش هاست که ضرورت آن بر کسی پوشیده نیست.

برخی افراد پس از خون گیری، دچار درد خفیف یا سرگیجه می‌شوند. بعد از آزمایش، ممکن است در محل ورود سوزن کبودی، خونریزی جزئی، عفونت یا هماتوم (توده‌ی پر از خون در زیر پوست) ایجاد شود.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن“ می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

شمارش کامل سلول‌های خونی، نوعی آزمایش خون است که برای تشخیص سلول‌های غیر طبیعی، عفونت، کم خونی یا آنمی، التهاب، سرطان خون، بیماری سلول‌های داسی شکل، تالاسمی،‌ کمبودهای تغذیه‌ای یا اختلال سیستم ایمنی بدن کاربرد دارد.

قبل از آزمایش خون باید ناشتا باشیم؟

برای شمارش کامل سلول‌های خونی نیازی به آماده سازی خاصی ندارید. اگر پزشک شما آزمایشات خون دیگری‌ (مثل قند خون ناشتا یا چربی خون) را نیز درخواست داده باشد، ممکن است لازم باشد چندین ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید.

کدام سلول‌های خونی در آزمایش خون اندازه گیری می‌شوند؟

شمارش کامل سلول‌های خونی یا CBC، یک آزمایش خون است که بسیاری از قسمت‌ها و ویژگی‌های مختلف خون را اندازه گیری می‌کند. در خون، سلول‌های مختلفی وجود دارد که هرکدام وظایف مختلفی دارند:

۱: گلبول‌های سفید خون (WBC)

این سلول‌ها اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن هستند و به جلوگیری از عفونت کمک می‌کنند. ۵ نوع سلول گلبول سفید وجود دارد. آزمایش دیگری به نام CBC with differential وجود دارد که تعداد هر نوع از این گلبول‌های سفید را اندازه گیری می‌کند. تعداد WBC در خون نسبتا پایدار است. با این حال، ممکن است بسته به آنچه در بدن اتفاق می‌افتد، این اعداد به طور موقت بیش‌تر یا کم‌تر شوند.

۲: گلبول‌های قرمز خون (RBC)

این سلول‌های خونی، اکسیژن را از ریه به سمت سایر بافت‌های بدن حمل می‌کنند. گلبول‌های قرمز خون، در مغز استخوان تولید می‌شوند و پس از بالغ شدن، در جریان خون آزاد می‌شوند. RBC حاوی هموگلوبین است، هموگلوبین پروتئینی که اکسیژن را حمل می‌کند. طول عمر معمول یک RBC حدودا ۱۲۰ روز است. بنابراین، مغز استخوان باید به طور مداوم RBC جدید تولید کند تا جایگزین آن‌هایی شود که پیر و تخریب می‌شوند یا در اثر خونریزی از بین می‌روند. RBC به طور معمول از نظر اندازه و شکل یکنواخت است، اما شرایط مختلفی مانند کمبود ویتامین B12، فولات و آهن می‌توانند بر شکل ظاهری آن‌ها تأثیر بگذارند.

۳: پلاکت (PLT)

این جز از سلول‌های خونی، به لخته شدن خون کمک می‌کند. هنگامی که به دیواره‌ی عروق آسیب وارد می‌شود و خونریزی رخ می‌دهد، پلاکت‌ها با چسبیدن به محل آسیب و جمع شدن در کنار یکدیگر باعث می‌شوند تا یک پلاک موقتی ایجاد شود. آن‌ها همچنین سیگنال‌هایی آزاد می‌کنند که باعث جمع شدن پلاکت‌های اضافی می‌شود. در نهایت در محل آسیب، یک لخته‌ی خون پایدار ایجاد می‌شود که تا زمان بهبودی آسیب در جای خود باقی می‌ماند و از خونریزی جلوگیری می‌کند.

بیماری‌هایی که باعث کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی) یا اختلال در عملکرد پلاکت می‌شوند، ممکن است شما را در معرض خطر خونریزی بیش از حد و کبودی قرار دهند. تعداد بیش از حد پلاکت (ترومبوسیتوز) می‌تواند باعث لخته شدن خون شود.

۴: هموگلوبین (Hb)

پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون می‌باشد که حاوی اکسیژن است.

۵: هماتوکریت (HCT)

نسبت گلبول‌های قرمز خون به پلاسما است. هماتوکریت معمولا نتایج RBC را منعکس می‌کند و اطلاعات اضافی را فراهم می‌کند.

۶: حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV)

اندازه‌ی متوسط ​​گلبول‌های قرمز را بیان می‌کند. کم خونی میکروسیت (MCV کم‌تر از ۸۰)، ماکروسیت (MCV بیش‌تر از ۱۰۰) یا نورموسیتیک با استفاده از MCV مشخص می‌شود.

۷: میزان پراکندگی حجم گلبول‌های قرمز (RDW)

تنوع در اندازه‌ی گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهد. در واقع نشان دهنده‌ی اندازه‌ی گلبول‌های قرمز خون است. RDW، ممکن است در تمایز بین برخی از کم خونی‌ها مفید باشد. برای مثال، کم خونی فقر آهن با RDW بالا مشخص می‌شود، در حالی که تالاسمی با RDW پایین مشخص می‌شود.

۸: میانگین غلظت هموگلوبین بدن (MCHC)

غلظت هموگلوبین را در مقدار مشخصی از خون اندازه گیری می‌کند.

 

انواع گلبول‌های سفید و عملکرد آن‌ها

همانطور که گفته شد، طی آزمایش CBC with differential می‌توان تمام ۵ نوع گلبول سفید را اندازه گیری کرد. در صورت استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون، کورتیزون و هیدروکورتیزون ممکن است در میزان ائوزینوفیل، بازوفیل و لنفوسیت در زمان آزمایش خون تغییر ایجاد شود. اگر از این داروها استفاده می‌کنید قبل از انجام آزمایش به پزشک خود اطلاع دهید.

• نوتروفیل (با بلعیدن میکروارگانیسم‌ها و از بین بردن آن‌ها با آنزیم‌ها، به جلوگیری از عفونت‌ها کمک می‌کند).
• لنفوسیت (با تولید آنتی بادی‌، از ورود باکتری‌ها یا ویروس‌ها به بدن جلوگیری می‌کند، به خصوص لنفوسیت B).
• مونوسیت (در بافت‌های بدن به ماکروفاژ تبدیل می‌شود. ضمن افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، میکروارگانیسم‌ها را می‌بلعد و سلول‌های مرده را تجزیه می‌کند).
• ائوزینوفیل (به کنترل التهاب کمک می‌کند. این سلول در هنگام عفونت‌های انگلی و واکنش‌های آلرژیک فعال می‌شود).
• بازوفیل (در هنگام حملات آسم و واکنش‌های آلرژیک تولید می‌شوند).

 

راهنمای خواندن  آزمایش خون در خانه

نتایج آزمایش خون خارج از محدوده‌ی طبیعی، ممکن است نشان دهنده‌ی یک اختلال اولیه در اندام‌های تولید کننده‌ی سلول‌های خونی یا یک بیماری زمینه‌ای باشد. نتایج باید همراه با معاینه‌ی بالینی بیمار تفسیر شود و در صورت لزوم آزمایش اضافی انجام شود.

به طور کلی، مقادیر طبیعی سلول‌های خونی عبارتند از:

• گلبول‌های سفید (WBC) نرمال: ۴۵۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر (سلول / میکرولیتر)
• گلبول‌های قرمز (RBC) نرمال: ۴/۵ میلیون تا ۵/۹ میلیون سلول در هر میلی لیتر در مردان، ۴/۱ میلیون تا ۵/۱ میلیون سلول در هر میلی لیتر در زنان
• هموگلوبین (Hb) نرمال: ۱۴ تا ۱۷/۵ گرم در دسی لیتر (gm / dL) در مردان، ۱۲/۳ تا ۱۵/۳ گرم در دسی لیتر در زنان
• هماتوکریت (HCT) نرمال: ۴۱/۵ درصد تا ۵۰/۴ در مردان، ۳۵/۹ درصد تا ۴۴/۶ درصد در زنان
• حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV) نرمال: ۸۰ تا ۹۶
• میزان پراکندگی حجم گلبول‌های قرمز (RDW) نرمال: ۱۵/۶ تا ۱۱/۸ در مردان بالغ، ۱۵/۵ تا ۱۱/۹ درصد  در زنان بالغ 
• پلاکت (PLT) نرمال: ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ در هر میلی لیتر

 

 

چه مواردی بر تعداد گلبول‌های خونی تاثیر می‌گذارد؟

• ورزش شدید و سطح بالای استرس می‌تواند بر تعداد گلبول‌های سفید خون، به ویژه سطح نوتروفیل‌ها، تاثیر بگذارد.
• برخی مطالعات نشان می‌دهند که رژیم غذایی گیاه خواری می‌تواند باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون شود.

 

نتایج آزمایش خون چه معنایی دارد؟

وقتی گزارش آزمایش خون را دریافت می‌کنید، دو ستون خواهید دید: دامنه‌ی مرجع و نتایج آزمایش خون شما. اگر نتایج شما در محدوده‌ی مرجع باشد، طبیعی است و مشکلی وجود ندارد. اگر نتایج شما بیش‌تر یا کم‌تر از محدوده‌ی مرجع باشد، غیر طبیعی است. اگر هر یک از پارامترهای اندازه گیری شده در آزمایش خون شما غیر طبیعی باشد، لزوما نشان دهنده‌ی یک بیماری یا مشکل پزشکی که نیاز به درمان دارد، نیست.برخی موارد مانند موارد زیر می تواند می‌تواند نتایج را تحت تاثیر قرار دهند:

• رژیم غذایی
• سطح فعالیت
• داروها
• چرخه‌ی قاعدگی زنان.
  

هر آزمایشگاه، برای آزمایش بر روی خون شما روش‌های مختلفی دارد. بنابراین دامنه‌ی مرجع به آزمایشگاهی بستگی دارد که آزمایش خون شما را انجام می‌دهد. در واقع دامنه‌ی مرجع در هر آزمایشگاه می‌تواند متفاوت باشد. همچنین موارد دیگری می‌توانند بر روی سلول‌های خونی شما تاثیر بگذارند مانند:

• سن
• جنسیت
• و میزان ارتفاع از سطح دریا.

اگر نتایج شما در محدوده‌ی مرجع باشد، طبیعی است و مشکلی وجود ندارد. اگر نتایج شما بیش‌تر یا کم‌تر از محدوده‌ی مرجع باشد، غیر طبیعی است.

۱: سطح غیرطبیعی گلبول‌های قرمز (RBC)

سطح غیر طبیعی گلبول‌های قرمز، هموگلوبین یا هماتوکریت ممکن است کم خونی، فقر آهن یا بیماری قلبی را نشان دهند.

• کاهش تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)، می تواند نشان دهنده‌ موارد زیر باشد:
  • خونریزی حاد یا مزمن
  • تخریب RBC (به عنوان مثال کم خونی همولیتیک)
  • کمبود تغذیه‌ای (به عنوان مثال کمبود آهن، ویتامین B12 یا کمبود فولات)
  • اختلالات یا آسیب به مغز استخوان
  • بیماری التهابی مزمن
  • و بیماری مزمن کلیوی
    
• افزایش تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) می‌تواند نشان دهنده‌ی موارد زیر باشد:
  • کمبود آب بدن
  • بیماری ریوی
  • بیماری کلیوی
  • تومورهایی که اریتروپویتین اضافی تولید می‌کنند
  • سیگار کشیدن
  • زندگی در ارتفاع زیاد
  • دلایل ژنتیکی
  • و پلی سیتمی ورا (یک بیماری نادر).

کاهش گلبول قرمز در خون می تواند نشانه کمبود تغذیه ای مانند کمبود آهن، ویتامین B12 یا کمبود فولات باشد.

۲: سطح غیرطبیعی گلبول‌های سفید (WBC)

• کاهش تعداد گلبول‌های سفید ممکن است نشان دهنده‌ی موارد زیر باشد:
  • اختلال خود ایمنی
  • وجود اختلالات یا آسیب به مغز استخوان
  • عفونت‌های شدید (سپسیس)
  • لنفوم یا سرطان دیگری که به مغز استخوان گسترش می‌یابد
  • کمبودهای تغذیه‌ای
  • بیماری‌های سیستم ایمنی بدن به عنوان مثال HIV و AIDS.
    
• تعداد بالای گلبول‌های سفید ممکن است نشان  دهنده ی موارد زیر باشد:
  • التهاب
  • عفونت باکتریایی یا ویروسی
  • سرطان خون
  • آلرژی
  • آسم
  • آسیب بافتی (مثل ضربه، سوختگی، حمله‌ی قلبی)
  • ورزش شدید
  • استرس شدید
  • یا واکنش به دارو.
    

عفونت، می‌تواند مغز استخوان را تحریک کرده تا تعداد بیش‌تری نوتروفیل را برای مقابله با عفونت باکتریایی تولید کند. در آلرژی، ممکن است تعداد ائوزینوفیل‌ها افزایش یابد. در عفونت ویروسی ممکن است تعداد بیش‌تری از لنفوسیت‌ها تولید شوند. در برخی بیماری‌ها مانند سرطان خون، گلبول‌های سفید غیرطبیعی (نابالغ یا بالغ) ممکن است به سرعت تکثیر شوند.

تعداد بالای گلبول سفید می تواند نشانه ی عفونت یا التهاب و آلرژی باشد.

۳: سطح غیر طبیعی هماتوکریت (HCT)

• پایین بودن مقدار هماتوکریت ممکن است نشانه‌ی این باشد که آهن بدن کافی نیست.
• مقادیر بالای هماتوکریت می‌تواند به معنای کمبود آب بدن یا ابتلا به بیماری دیگری باشد.

پایین بودن مقدار هماتوکریت ممکن است نشانه‌ی این باشد که آهن بدن کافی نیست.

۴: سطح غیرطبیعی حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV)

ماکروسیتیک نشان دهنده‌ی کم خونی به علت پایین بودن سطح ویتامین B12 یا فولات، میلودیسپلازی، بیماری کبدی و کم کاری تیروئید است.

۵: سطح غیرطبیعی پلاکت (PLT)

• تعداد پلاکت‌ها می‌تواند به علت این موارد کاهش یابد:
  • عفونت ویروسی (مونونوکلئوز، سرخک، هپاتیت)
  • تب کوه‌هاى راکی
  • آنتی بادی علیه پلاکت
  • داروها (استامینوفن، کینیدین، ​​داروهای سولفا)
  • سیروز کبدی
  • اختلالات خود ایمنی (به عنوان مثال ITP)
  • سپسیس
  • سرطان خون
  • لنفوم
  • میلودیسپلازی
  • و شیمی درمانی یا پرتودرمانی.

• مواردی که باعث افزایش تعداد پلاکت‌ها می‌شوند عبارتند از:

منبع: Labtestsonline، webmd، medlineplus، mayocliniclabs، healthline