آزمایش روماتیسم؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تحلیل نتیجه آن

برای تشخیص بیماری روماتیسم مفصلی به چه دکتری مراجعه کنیم؟

قبل از بررسی آزمایش روماتیسم لازم است مروری در مورد روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید داشته باشیم. آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خود ایمنی مزمن است که باعث سفتی، درد، قرمزی،‌ گرم شدن مفصل، از دست دادن دامنه ی حرکتی، التهاب و فرسایش در مفاصل می شود. این عارضه معمولا به طور متقارن بر روی چندین مفصل، معمولا روی دست و مچ دست، همچنین روی آرنج، گردن، شانه ها، لگن، زانوها و پاها تاثیر می گذارد. علائم دیگر شامل خشکی صبحگاهی که معمولا بیش از ۳۰ دقیقه طول می کشد، کاهش وزن، خستگی، تب، کاهش اشتها و ایجاد گره در زیر پوست است. 

تشخیص آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی در مراحل اولیه ممکن است دشوار باشد. زیرا علائم و نشانه های اولیه ی این بیماری با بسیاری از بیماری های دیگر مانند لوپوس، سندروم شوگرن، آرتروز پسوریازیس، آرتروز لایم و استئو آرتریت (التهاب مفاصل و استخوان ها) مشابه است. بیماری های مختلفی وجود دارند که باعث التهاب و خشکی در مفاصل می شوند. تشخیص و درمان بیماری روماتیسم مفصلی توسط پزشک فوق تخصص روماتولوژیست صورت می گیرد. اگر به هر دلیلی فکر می کنید که نیازمند چکاپ هستید، با دکتر روماتولوژی یا دکتر روماتیسم مشورت نمایید. در این مقاله با آزمایش روماتیسم آشنا خواهید شد. آزمایش روماتیسم به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین و پرکاربردترین آزمایش هاست که بارها با آن درگیر بوده ایم.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن“ می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

لیست پزشکان روماتولوژی

آزمایش روماتیسم شامل چه آزمایش هایی می شود؟

• معاینه ی بدنی و سابقه ی خانوادگی
• آزمایش خون
• آزمایشات تصویربرداری
• نمونه برداری از مایع مفصلی.

آزمایش روماتیسم: معاینه ی بدنی و سابقه ی خانوادگی

در طول معاینه ی فیزیکی، پزشک مفاصل را از نظر تورم، قرمزی و گرما بررسی می کند. همچنین رفلکس ها، دامنه ی حرکتی مفاصل و قدرت عضلانی نیز بررسی می شوند.

نکته ی مهم : وجود سابقه ی خانوادگی ابتلا به روماتیسم بسیار مهم است زیرا ژن ها قطعا در ابتلا به آرتریت روماتوئید نقش دارند.

معیارهای تشخیص روماتیسم مفصلی چیست؟

برای تشخیص روماتیسم مفصلی، معیارهای تشخیصی وجود دارد که باید موارد زیر مثبت باشند تا تشخیص آرتروز تایید شود:

• التهاب در مفاصل (حداقل ۳ مفصل درگیر باشد).
• مثبت شدن مارکرهای خونی از جمله: فاکتور روماتوئید مثبت و آنتی CCP مثبت
• افزایش سطح پروتئین واکنش پذیر سی (CRP) و میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR)
• مدت زمان علائم بیش از ۶ هفته باشد.
• سایر بیماری های التهاب مفاصل از لیست تشخیص حذف شده باشند.

آزمایش روماتیسم: آزمایش خون

به طور کلی،‌ آزمایش خون نمی تواند به طور قطعی تشخیص آرتریت روماتوئید را اثبات یا رد کند، اما چندین آزمایش می توانند سرنخ هایی از وجود بیماری روماتیسم را تشخیص دهند. برای آزمایش روماتیسم، از خون وریدی نمونه گیری می شود. برای انجام آزمایش روماتیسم نیازی نیست ناشتا باشید. آزمایش خون روماتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فاکتور روماتوئید (RF)
• آنتی بادی آنتی سی سی پی (Anti-CCP)
• میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR)
• پروتئین واکنش پذیر سی (CRP)
• آنتی بادی ضد هسته ای (ANA)
• شمارش کامل سلول های خونی (CBC)
• مارکرهای HLA
• اسید اوریک
• پنل کامل متابولیک.

برای انجام آزمایش روماتیسم نیازی نیست ناشتا باشید. 

۱: فاکتور روماتوئید (RF)

این آزمایش یکی از اولین آزمایشاتی است که در صورت مشکوک بودن به بیماری التهابی مفاصل مانند آرتریت روماتوئید، توسط روماتولوژیست درخواست داده می شود. این آزمایش سطح فاکتور روماتوئید در خون را اندازه گیری می کند. فاکتور روماتوئید، پروتئین تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن است. به طور معمول، مواد تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به مواد بیماری زا مانند ویروس ها و باکتری ها حمله می کند اما فاکتور روماتوئید به اشتباه به مفاصل، غدد یا سایر سلول های طبیعی حمله می کند.

خواندن و تفسیر نتایج فاکتور روماتوئید

سطح طبیعی فاکتور روماتوئید صفر تا ۱۵ u/mL است.

مثبت شدن فاکتور روماتوئید می تواند نشان دهنده ی ابتلا به آرتریت روماتوئید باشد. با این حال، اگر نتایج طبیعی نبود، لزوما به معنای ابتلا به بیماری نیست. فاکتور روماتوئید در خون برخی از افراد سالم وجود دارد، اما دلیل آن مشخص نیست. پزشکان نمی توانند آرتریت روماتوئید را فقط با آزمایش فاکتور روماتوئید تشخیص دهند. زیرا چندین بیماری دیگر می توانند میزان فاکتور روماتوئید در خون را افزایش دهند، از جمله:

• نقرس
• عفونت طولانی مدت
• اندوکاردیت باکتریایی
• سرطان
• دیابت
• لوپوس
• درماتومیوزیت
• مونونوکلئوز عفونی
• سل
• آرتریت جوانان
• اسکلرودرمی
• سندرم شوگرن
• هپاتیت
• سیفلیس
• بیماری کبدی
• سارکوئیدوز

همچنین نتیجه ی منفی آزمایش فاکتور روماتوئید دلیل کافی برای عدم ابتلای فرد به روماتیسم مفصلی نیست. فاکتور روماتوئید در ۲۰ درصد از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید وجود ندارد. بنابراین حتی اگر نتایج این آزمایش طبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری را برای تایید یا رد تشخیص درخواست دهد. برای تایید تشخیص روماتیسم مفصلی، وجود فاکتور روماتوئید در کنار anti-CCP و علائم روماتیسم، لازم هستند.

۲: Anti-CCP

آنتی CCP، نوعی آنتی بادی است که توسط سیستم ایمنی بدن تولید می شود. افرادی که anti-CCP آن ها مثبت باشد، احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید در آن ها بالا است که می تواند نشان دهد که فرد می تواند در ۵ یا ۱۰ سال آینده به روماتیسم مبتلا شود. اما این آنتی بادی در همه ی افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید وجود ندارد. کسانی که فاکتور روماتوئید و آنتی CCP در آن ها مثبت هستند، ممکن است به آرتریت روماتوئید شدید مبتلا شوند که به درمان قوی تری نیاز دارند. این آنتی بادی، در ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد مبتلا به روماتیسم وجود دارد.

تفسیر نتایج آزمایش آنتی CCP

اگر سطح آنتی CCP بالاتر از ۲۰ واحد در میلی لیتر (u/ml) باشد، نشان دهنده ی ابتلا به آرتریت روماتوئید است یا احتمال ابتلا به آن در آینده وجود دارد.

افرادی که anti-CCP آن ها مثبت باشد، احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید در آن ها بالا است.

۳: ESR

میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR) , پروتئین واکنش پذیر سی (CRP) در افراد مبتلا به روماتیسم اغلب بالا هستند. بالا بودن ESR و CRP نشان دهنده ی وجود یک روند التهابی مزمن در بدن هستند. اندازه گیری ESR و CRP، آزمایش اختصاصی تشخیص روماتیسم نیستند، اما می تواند اطلاعات زیادی در مورد میزان التهاب در بدن را در اختیار پزشک قرار دهند.

تفسیر نتایج ESR

افزایش سطح ESR می تواند نشان دهنده ی التهاب در بدن باشد. با این حال، برخی از شرایط دیگر مانند کم خونی، افزایش سن، بارداری، مشکلات کلیوی، بیماری تیروئیدی، عفونت و برخی از سرطان ها مانند مولتیپل میلوما نیز می توانند باعث تغییر در سطح ESR شوند. از موارد دیگری که بر میزان ESR تاثیر می گذارند می توان به هورمون هایی مانند استروژن و تستسترون، قرص های پیشگیری از بارداری، داروی متیل دوپا، داروی دکستران، داروهای ضد تشنج، آسپرین، پردنیزولون، کورتیزون و متادون اشاره کرد.

سطح ESR با افزایش سن بالا می رود، بنابراین سطح آن در سنین مختلف متفاوت خواهد بود.

سطوح طبیعی ESR در سنین مختلف عبارتند از:

• مردان با سن کمتر از ۵۰ سال: صفر تا ۱۵ mm/h
• مردان با سن بیشتر از ۵۰ سال: صفر تا ۲۰ mm/h
• زنان با سن کمتر از ۵۰ سال: صفر تا ۲۰ mm/h
• زنان با سن بیشتر از ۵۰ سال:صفر تا ۳۰ mm/h

۴:  CRP

میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR) , پروتئین واکنش پذیر سی (CRP) در افراد مبتلا به روماتیسم اغلب بالا هستند. بالا بودن ESR و CRP نشان دهنده ی وجود یک روند التهابی مزمن در بدن هستند. CRP توسط کبد در پاسخ به التهاب در بدن تولید می شود. اندازه گیری ESR و CRP، آزمایش اختصاصی تشخیص روماتیسم نیستند، اما می تواند اطلاعات زیادی در مورد میزان التهاب در بدن را در اختیار پزشک قرار دهند.

تفسیر نتایج CRP

به طور کلی سطح طبیعی CRP باید کمتر از ۱ mg/l باشد.

اگر CRP بالای ۱۰ میلی گرم در لیتر باشد نیاز به بررسی های بیشتری دارد. وجود CRP نشان دهنده ی التهاب در هر نقطه از بدن است. محدوده ی طبیعی تعیین شده ای برای سطح CRP مشخص نشده است، زیرا بسیاری از فاکتورهای فردی بر سطح آن تاثیر می گذارند مانند:

• سن
• چاقی
• عفونت
• بارداری
• استفاده از قرص های جلوگیری از بارداری
• درمان های هورمونی
• سیگار کشیدن
• چاقی
• سابقه ی بیماری های پزشکی.

بالا بودن ESR و CRP نشان دهنده ی وجود یک روند التهابی مزمن در بدن هستند. 

۵: آنتی بادی ضد هسته ای (ANA) در آزمایش روماتیسم

در بیماری های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن سلول های طبیعی را هدف قرار می دهد. آنتی بادی ها به عنوان بخشی از این فرآیند تولید و تکثیر می شوند. آنتی بادی های ضد هسته ای به طور خاص پروتئین های هسته ی سلول را هدف قرار می دهند و سلول را از بین می برند. سطح بالاتر از حد طبیعی ANA می تواند نشانگر بیماری خود ایمنی باشد و این سطوح بالاتر، اغلب در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید دیده می شود.

تفسیر نتایج ANA

پزشکان از این تست برای بررسی چندین بیماری مختلف از جمله روماتیسم مفصلی، اسکلرودرمی، سندروم شوگرن و بیماری بافت پیوندی استفاده می شود. مقدار طبیعی آنتی بادی ضد هسته ای کمتر از ۱۰ یا کم تر از رقت ۱/۲۰ است.

سطح بالاتر از حد طبیعی ANA می تواند نشانگر بیماری خود ایمنی باشد که اغلب در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید دیده می شود.

۶: شمارش کامل سلول های خونی در آزمایش روماتیسم

آزمایش شمارش کامل سلول های خونی، می تواند برای رد کردن سایر علل احتمالی علائم مورد استفاده قرار گیرد. از آزمایش شمارش کامل سلول های خونی می توان برای بررسی کم خونی نیز استفاده کرد. اگرچه کم خونی در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید شایع است، اما وجود کم خونی اثبات کننده ی وجود آرتریت روماتوئید نیست.

۷: HLA در آزمایش روماتیسم

این آزمایش وجود یک مارکر ژنتیکی به نام HLA-B27 در خون را بررسی می کند.

تفسیر نتایج HLA

مارکرهای HLA در خون می توانند به پزشک کمک کنند بیماری هایی را که با روماتیسم مفصلی ارتباط دارند، مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان و آرتریت واکنشی را از یکدیگر افتراق دهد.

۸: اسید اوریک

اسید اوریک یک ماده ی زاید است که در زمان ابتلا به نقرس، که نوع دیگری از التهاب در مفاصل است، افزایش می یابد. سطح اسید اوریک سرم برای اطمینان از عدم ابتلا به نقرس، اندازه گیری می شود.

نتایج تفسیر اسید اوریک

وجود مقادیر بالای اسید اوریک نشان دهنده ی ابتلا به نقرس است.

• مقدار طبیعی اسید اوریک در مردان: ۲ تا ۸/۵ (mg/dL)
• مقدار طبیعی اسید اوریک در زنان: ۲ تا ۶/۵ (mg/dL)

وجود مقادیر بالای اسید اوریک نشان دهنده ی ابتلا به نقرس است.

۹: پنل کامل متابولیک در آزمایش روماتیسم

یکی از اجزای آزمایش روماتیسم پنل کامل متابولیک است که برای بررسی عملکرد کلیه و کبد، بررسی تاثیرگذاری دارو و همچنین تغییراتی که لازم است در داروهای تجویزی اعمال شود، درخواست داده می شود. پانل متابولیک کامل شامل اندازه گیری سدیم (Na)، پتاسیم (K)، کلرید (Cl)، گلوکز (BS)، کراتینین (Cr برای بررسی عملکرد کلیه) و AST و ALT (نشانگر های عملکرد کبد) می باشد.

آزمایش روماتیسم: آزمایشات تصویربرداری

یکی دیگر از مراحل آزمایش روماتیسم انجام آزمایشات تصویربرداری از مفصل هستند که می توانند در افتراق تفاوت بین انواع آرتروز به پزشک کمک کنند. همچنین در پیگیری روند پیشرفت آرتریت روماتوئید با گذر زمان، نیز مفید هستند. آزمایشات تصویربرداری که ممکن است برای تشخیص و کنترل آرتریت روماتوئید انجام شوند شامل موارد زیر هستند:

عکس ساده ی رادیولوژی

از عکس ساده ی رادیولوژی برای بررسی مفاصل آسیب دیده و تعیین میزان فرسایش استخوان استفاده می شود. تورم بافت نرم، باریک شدن فضای مفصل و فرسایش استخوان، در عکس رادیولوژی بررسی می شوند. پزشک ممکن است به طور منظم از عکس اشعه ی ایکس برای پیگیری میزان فرسایش استخوان و کم شدن فضای مفصل استفاده کند. اگرچه عکس اشعه ی ایکس می تواند اطلاعات زیادی در مورد پیشرفت بیماری به پزشک بدهد، اما همیشه بهترین گزینه برای تشخیص زودرس رماتیسم نیست.

ام آر آی (MRI) 

در حالی که عکس اشعه ی ایکس به پزشک این امکان را می دهد که نگاهی به استخوان ها بیندازد، دستگاه های MRI نمای مفصلی از بافت های نرم بدن را ارائه می دهند. به همین دلیل، MRI اغلب در تشخیص علائم اولیه ی آرتریت روماتوئید بهتر عمل می کند. MRI در تشخیص تورم بافت نرم و سینوویت (تورم سینوویوم: غشایی است که مفصل را محصور کرده و در روند بیماری آرتریت روماتوئید ملتهب می شود) مفید است. MRI حساسیت بیشتری دارد و می تواند سینوویت را کمی بهتر از عکس اشعه ی ایکس تشخیص دهد.

سی تی اسکن (CT scan)

سی تی اسکن نوعی تصویربرداری با اشعه ی ایکس است که تصاویر مقطعی از بدن تولید می کند. سی تی اسکن می تواند دید بهتری از عمق مفاصل را که دیدن آن ها در عکس ساده ی رادیوگرافی دشوارتر است، ارائه دهد.

سونوگرافی

سونوگرافی می توانند برای بررسی ساختار مفاصل و بافت های نرم اطراف آن و تعیین شدت بیماری، به پزشک کمک کند.

آزمایش روماتیسم: نمونه برداری از مایع مفصلی

پزشکان از مایع مفصلی یا مایع سینوویال نمونه برداری می کنند. تجزیه و تحلیل مایعات سینوویال شامل رنگ آمیزی، تعداد سلول ها، کشت و ارزیابی ظاهر کلی مایع مفصلی است. در بیماران مبتلا به روماتیسم، تجزیه و تحلیل مایع مفصلی به طور معمول التهاب (تعداد گلبول های سفید خون بیش از ۲۰۰۰ در میکرولیتر) را نشان می دهد. به دلیل نقص در حمل و نقل در مایع مفصلی، میزان گلوکز مایعات مفصلی در بیماران مبتلا به روماتیسم اغلب در مقایسه با سطح گلوکز سرم، پایین تر است.

راهنمای مراجعه به متخصص روماتولوژی

تشخیص آرتریت روماتوئید در مراحل اولیه، ممکن است دشوار باشد زیرا علائم و نشانه‌های اولیه‌‌ی رماتیسم می‌تواند با بسیاری از بیماری‌های دیگر یکسان باشد. پزشک متخصص روماتولوژی، در مورد علائم شما سوالاتی می‌پرسد و از نظر علائم شما را معاینه می‌کند. 

اگر علائم مشکوک به بیماری خودایمنی یا آرتروز را دارید، همین حالا از طریق مشاوره تلفنی با دکتر روماتولوژیست خیال خود را راحت کنید. و در صورت نیاز به مراجعه حضوری از سایت دکترتو از بهترین متخصصین روماتولوژی نوبت دریافت کنید.

منبع: mayoclinic، nhs، medicalnewstoday، webmd، medlineplus، health، arthritis، medicinenet، verywellhealth، ucfhealth، uptodate، cdc، medscape، pubmed، labtestsonline، orthop، stanfordhealthcare