آزمایش مدفوع؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تحلیل نتیجه آن

چرا آزمایش مدفوع انجام می شود؟

در آزمایش مدفوع نمونه هایی از مدفوع بررسی می شود تا بیماری های دستگاه گوارش تشخیص داده شوند. آزمایش مدفوع اطلاعات زیادی را راجع به بیماری های دستگاه گوارش، سوءتغذیه، انواع عفونت ها و سرطان در اختیار متخصص داخلی قرار می دهد. نمونه های مدفوع به روش های مختلف در آزمایشگاه بررسی می شوند. به طور کلی آزمایش مدفوع شامل آزمایش خون مخفی در مدفوع، کشت مدفوع، آزمایش انگل در مدفوع، آزمایش کالپروتکتین مدفوعی، آزمایش آنتی ژن مدفوعی و آزمایش DNA مدفوع می باشد.

آزمایش مدفوع برای بررسی وجود انگل، دارای بالاترین کاربرد اپیدمیولوژیک در هنگام غربالگری جمعیت های بزرگ در معرض خطر (به عنوان مثال کودکان مدرسه ای در مناطق بومی یا مناطق دارای کنترل ضعیف آلودگی های دهانی مدفوعی) است. این موضوع برای راهنمایی در مورد فعالیت های بهداشت عمومی بسیار کمک کننده است. یک آزمایش ساده ی مدفوع می تواند از تحقیقات غیر ضروری آزمایشگاهی جلوگیری کند.

مدفوع از نظر رنگ، قوام، مقدار، شکل، بو و وجود مخاط بررسی می شود. وجود خون پنهان (پنهان)، چربی، صفرا و گلبول های سفید خون بررسی می شود. PH مدفوع نیز ممکن است اندازه گیری شود. کشت مدفوع نیز انجام می شود تا وجود باکتری ها مشخص شود. در این مقاله، به بررسی قسمت های مختلف آزمایش مدفوع و نتایج حاصل از آن می پردازیم.

اگر به هر دلیلی فکر می کنید که نیازمند چکاپ هستید، با دکتر داخلی مشورت نمایید. در این مقاله با آزمایش مدفوع آشنا خواهید شد. آزمایش مدفوع به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین و پرکاربردترین آزمایش هاست که بارها با آن درگیر بوده ایم.

در مقاله “لیست آزمایش های لازم برای چکاپ کامل بدن“ می توانید راهنمایی کامل از چکاپ های لازم برای سلامت را مطالعه کنید.

مدفوع از نظر رنگ، قوام، مقدار، شکل، بو و وجود مخاط، خون پنهان (پنهان)، چربی، صفرا و گلبول های سفید خون بررسی می شود. 

آزمایش مدفوع چه کاربردهایی دارد؟

از کاربردهای تشخیصی آزمایش مدفوع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• به شناسایی بیماری های دستگاه گوارش، کبد و لوزالمعده کمک می کند.
• در یافتن علت مشکلات موثر بر دستگاه گوارش کمک می کند. مانند اسهال طولانی مدت، اسهال خونی، افزایش مقدار گاز معده، حالت تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، نفخ شکم، تب، درد شکم و گرفتگی شکم.
• غربالگری سرطان روده ی بزرگ با بررسی خون مخفی در مدفوع
• شناسایی انگل هایی مانند کرم های سوزنی یا ژیاردیا
• تشخیص علت عفونت مانند باکتری ها، قارچ ها یا ویروس ها
• بررسی کاهش میزان جذب مواد مغذی توسط دستگاه گوارش (سندرم سو جذب).

بایدها و نباید های قبل از انجام تست مدفوع

• به مدت ۱ تا ۲ هفته قبل از انجام آزمایش، مصرف داروهایی مانند آنتی اسیدها، داروهای ضد اسهال، داروهای ضد انگلی، آنتی بیوتیک ها، ملین ها یا داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) را متوقف کنید.
• حتما لیست تمام داروهایی که مصرف می کنید را به پزشک اطلاع دهید.
• اگر اخیرا آزمایش اشعه ی ایکس با استفاده از ماده ی حاجب باریم، مانند انما باریوم یا عکس های سری از دستگاه گوارش فوقانی (بلع باریم) را انجام داده اید، به پزشک اطلاع دهید. باریم می تواند در نتایج آزمایش تداخل ایجاد کند.
• اگر در هفته ها یا ماه های اخیر سفر کرده اید، به خصوص سفر به خارج از کشور، پزشک را در جریان بگذارید. این موضوع احتمال شناسایی انگل، قارچ، ویروس یا باکتری های خاصی را راحت تر می کند.
• ممکن است لازم باشد از مصرف برخی غذاها به مدت ۲ تا ۳ روز قبل از آزمایش خودداری کنید. این موضوع به نوع آزمایش مدفوع بستگی دارد.
• آزمایش مدفوع را در دوران قاعدگی یا در زمان خونریزی فعال از بواسیر (هموروئید) انجام ندهید.

در دوران قاعدگی یا در زمان خونریزی فعال از بواسیر (هموروئید)، آزمایش مدفوع را انجام ندهید.

نحوه ی جمع آوری نمونه ی مدفوع چگونه است؟

• قبل از جمع کردن مدفوع ادرار کنید تا نمونه ی مدفوع با ادرار مخلوط نشود.
• قبل از دست زدن به مدفوع دستکش بپوشید. مدفوع می تواند حاوی میکروب هایی باشد که باعث انتشار عفونت می شوند. دستان خود را پس از درآوردن دستکش بشویید.
• نمونه را از کاسه ی توالت جمع نکنید.
• کاغذ توالت، آب یا صابون را با نمونه ی مدفوع مخلوط نکنید.
• نمونه ی مدفوع را در ویال های استریل که آزمایشگاه در اختیار شما قرار می دهد جمع آوری کنید.
• نمونه را در یخچال و جدا از مواد غذایی نگهداری کنید و آن را در اسرع وقت به آزمایشگاه ببرید.
• درب ظرف را ببندید. نام خود، نام پزشک و تاریخ جمع آوری مدفوع را روی ظرف بنویسید.
• برای جمع آوری نمونه، هر روز از یک ظرف متفاوت استفاده کنید.

خواندن برگه آزمایش مدفوع

نتایج طبیعی تست مدفوع

موارد طبیعی در آزمایش مدفوع عبارتند از:

• وجود مقدار کمی مخاط در مدفوع طبیعی است. با این حال، وجود مخاط فراوان یا مخاط خونی غیر طبیعی است.
• رنگ طبیعی مدفوع به دلیل وجود بیلی روبین و صفرا، قهوه ای است. در نوزادان، مدفوع ممکن است سبز باشد. رنگ مدفوع بسته به رژیم غذایی بسیار متفاوت است.
• دفع چربی در مدفوع، روزانه کمتر از ۶ گرم طبیعی است.

نتایج غیرطبیعی تست مدفوع

وجود موارد زیر در نتیجه ی آزمایش مدفوع غیر طبیعی محسوب می شود:

• رنگ مدفوع سیاه، قرمز، سفید، زرد یا سبز باشد.
• مدفوع به رنگ خاک رس، در انسداد مجاری صفراوی مشاهده می شود.
• مدفوع مایع یا بسیار سفت باشد.
• مدفوع حاوی خون، مخاط، چرک، الیاف گوشت هضم نشده، باکتری های مضر، ویروس ها، قارچ ها یا انگل باشد.
• مدفوع حاوی مقادیر کمی آنزیم مانند تریپسین یا الاستاز باشد.

رنگ مدفوع نشانه چیست؟

تفسیر آزمایش مدفوع

علت وجود موارد غیر طبیعی در تست مدفوع چیست؟

• مقادیر بالای چربی در مدفوع ممکن است به علت بیماری هایی مانند پانکراتیت، بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک یا اختلالات دیگر باشد که بر جذب چربی ها تاثیر می گذارند.
• وجود الیاف و فیبرهای گوشت هضم نشده در مدفوع ممکن است به علت پانکراتیت باشد.
• کاهش PH (اسیدی) ممکن است در اثر جذب پایین کربوهیدرات یا چربی ایجاد شود. مدفوع با pH بالا (قلیایی) ممکن است به معنی التهاب در روده (کولیت)، سرطان یا استفاده از آنتی بیوتیک باشد.
• خون در مدفوع ممکن است در اثر خونریزی در دستگاه گوارش دیده شود. اگر بیش از ۱۰۰ میلی لیتر خون از دستگاه گوارش فوقانی دفع شود، مدفوع سیاه و تیره می شود. علاوه بر خونریزی، مدفوع سیاه رنگ ممکن است به دلیل مصرف آهن یا بیسموت ایجاد شود. مدفوع قرمز رنگ در خونریزی دستگاه گوارش تحتانی مشاهده می شود.
• حضور گلبول های سفید خون در مدفوع ممکن است در اثر التهاب روده مانند کولیت اولسراتیو یا عفونت باکتریایی ایجاد شود.
• روتاویروس ها یکی از دلایل عمده اسهال در کودکان خردسال است. در صورت وجود اسهال، آزمایش برای یافتن این ویروس در مدفوع انجام می شود.
• مقادیر زیاد ترکیبات احیا کننده در مدفوع ممکن است به معنی اختلال در هضم برخی قندها باشد.
• سطوح پایین ترکیبات احیا کننده ممکن است در اثر بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک یا سوء تغذیه ایجاد شود. داروهایی مانند کلشی سین (برای درمان نقرس) یا قرص های جلوگیری از بارداری نیز ممکن است باعث کاهش سطح ترکیبات احیا کننده شوند.

آزمایش خون مخفی در مدفوع

آزمایش خون مخفی در مدفوع یا FOBT می تواند مقادیر کمی از خون را که با چشم غیر مسلح قابل نیز مشاهده نیست، تشخیص دهد. خون مخفی در مدفوع ممکن است نشان دهنده ی ابتلا به سرطان روده ی بزرگ یا پولیپ در روده ی بزرگ یا راست روده باشد. البته همه ی سرطان ها یا پولیپ ها باعث خونریزی نمی شوند. آزمایش خون مخفی در مدفوع فقط می تواند وجود یا عدم وجود خون را تشخیص دهد اما نمی تواند تعیین کند که چه چیزی باعث خونریزی شده است و منشا خونریزی از کجاست.

آزمایش خون مخفی در مدفوع یکی از گزینه های غربالگری سرطان روده ی بزرگ است.

آمادگی های لازم برای انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع

حدود ۳ روز قبل از آزمایش، لازم است از مصرف موارد زیر خودداری کنید:

• میوه ها و سبزیجات خاصی از جمله کلم بروکلی و شلغم
• گوشت قرمز
• مکمل های ویتامین C (مصرف مقادیر زیادی ویتامین C باعث نتیجه ی منفی کاذب می شود)
• مسکن ها مانند آسپرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (این داروها با ایجاد خونریزی جزئی در مخاط دستگاه گوارش منجر به نتیجه ی مثبت کاذب می شوند)

تفسیر آزمایش خون در مدفوع

اگر خونریزی از منابع دیگری باشد مانند زخم معده، بواسیر (هموروئید) یا حتی خون بلعیده شده از دهان یا بینی، آزمایش می تواند مثبت شود. در صورتی که سرطان ندارید (نتیجه ی مثبت کاذب). نتیجه ی مثبت لزوما به معنای ابتلا سرطان روده نیست. سایر بیماری ها مانند پولیپ، هموروئید یا التهاب نیز می توانند باعث مثبت شدن نتیجه ی خون مخفی در مدفوع شوند. در صورت وجود خون در مدفوع، باید آزمایشات بیشتری مانند کولونوسکوپی انجام شود تا علت آن مشخص شود.

اگر سرطان یا پولیپ دستگاه گوارش خونریزی نکند، آزمایش خون مخفی در مدفوع می تواند منفی باشد. در صورتی که سرطان وجود دارد (نتیجه ی منفی کاذب). اگر فرد در معرض ​​خطر ابتلا به سرطان روده ی بزرگ قرار دارد اما علائمی ندارد و آزمایش خون مخفی در مدفوع منفی است، این آزمایش به طور معمول سالانه تکرار می شود.

کشت مدفوع

برای این آزمایش، نمونه ی مدفوع در محیط کشت مخصوصی، کشت داده می شود تا عوامل بیماری زایی که در مدفوع وجود دارند رشد کرده و در زیر میکروسکوپ بررسی شوند. کشت مدفوع به شناسایی باکتری ها و انگلی هایی کمک می کند که ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مانند اسهال شده باشند. مدفوع همچنین می تواند از نظر وجود عفونت های ویروسی نیز مورد بررسی قرار گیرد. آزمایش کشت مدفوع همچنین می تواند وجود باکتری های زیر تشخیص دهد:

• هلیکوباکتر پیلوری (که با زخم معده و سرطان معده مرتبط است)
• گونه های کمپیلوباکتر
• گونه های سالمونلا
• گونه های شیگلا
• اشریشیا کلی O157: H7
• کلستریدیوم دیفیسیل
• آئروموناس
• پلسیوموناس
• یرسینیا انتروکولیتیکا
• گونه های ویبریو

آزمایش کشت مدفوع زمانی درخواست داده می شود که فرد علائم و نشانه های عفونت دستگاه گوارش را داشته باشد، مانند:

• اسهال (که بیش از چند روز طول بکشد و حاوی خون و یا مخاط باشد)
• درد و گرفتگی شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• تب
• علائم شدید، کم آبی، عدم تعادل الکترولیت ها
• افراد بسیار جوان، سالخورده یا دارای سیستم ایمنی ضعیف
• عفونت هایی که بدون درمان برطرف نمی شوند.

آزمایش انگل در مدفوع

از این آزمایش، برای تشخیص وجود انگل در نمونه ی مدفوع و کمک به تشخیص عفونت دستگاه گوارش استفاده می شود. از آنجا که دلیل زیادی برای عفونت های دستگاه گوارش وجود دارد، می توان از آزمایش انگل در مدفوع همراه با آزمایش های دیگر مانند کشت مدفوع، برای تشخیص استفاده کرد.

آزمایش انگل در مدفوع در چه شرایطی درخواست داده می شود؟

• اسهال طولانی مدت
• درد شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• خون و مخاط در مدفوع
• علائم و نشانه های طولانی مدت یا عفونتی که بدون درمان برطرف نمی شوند
• مسافرت به خارج از کشور، به ویژه به کشورهایی که از نظر منابع آب آشامیدنی آلوده هستند.
• اگر اخیرا از آب رودخانه یا دریاچه نوشیده اید
• ارتباط با فردی که دارای عفونت انگلی است (مانند یکی از اعضای خانواده)

تفسیر آزمایش انگل در مدفوع

از مواردی که در آزمایش انگل در مدفوع یافت می شوند،‌ می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گونه های ژیاردیا
• کریپتوسپوریدیوم
• انگل های تک سلولی شامل بالانتیدیوم کلی و ….
• کرم ها شامل کرم های گرد (استرونژیلوئیدس و آسکاریس) کرم های قلاب مانند، کرم های نواری و کرم های تخت.

آزمایش انگل در مدفوع برای تشخیص وجود انگل در نمونه ی مدفوع و کمک به تشخیص عفونت دستگاه گوارش استفاده می شود.

آزمایش کالپروتکتین مدفوعی

کالپروتکتین پروتئینی است که دارای اثرات تعدیل کننده ی سیستم ایمنی و ضد میکروبی است. این پروتئین در نمونه های بافتی، مایعات بدن و مدفوع یافت می شود.

میزان کالپروتکتین در عفونت، التهاب و بدخیمی افزایش می یابد. طبق تحقیقات، کالپروتکتین مدفوع در بیماری های التهابی روده (IBD)، عفونت های باکتریایی، برخی از عفونت های انگلی و سرطان روده ی بزرگ افزایش می یابد.

تفسیر نتایج کالپروتکتین مدفوعی

سطح کالپروتکتین مدفوع با توجه به سن متفاوت است. افزایش سطح کالپروتکتین در مدفوع نشان می دهد که التهاب به احتمال زیاد در روده وجود دارد اما محل یا علت آن را نشان نمی دهد. به طور کلی، میزان افزایش کالپروتکتین با شدت التهاب ارتباط مستقیم دارد.

• طبیعی: کمتر از ۵۰ μg/g
• حد واسط: ۵۱ تا ۱۲۰ μg/g
• غیرطبیعی: بیشتر از ۱۲۰ μg/g

کالپروتکتین مدفوع در بیماری های التهابی روده، عفونت های باکتریایی، برخی از عفونت های انگلی و سرطان روده ی بزرگ افزایش می یابد.

آزمایش آنتی ژن مدفوعی

در این آزمایش، ماده ی ژنتیکی (دی ان ای یا آر ان ای) یا سم تولیدی توسط ارگانیسم بررسی می شود. میکروب هایی که قابل شناسایی هستند عبارتند از:

• هلیکوباکترپیلوری
• روتاویروس
• آدنو ویروس
• ژیاردیا
• آنتاموبا
• کلستریدیوم دیفیسیل

آزمایش DNA مدفوع

آزمایش DNA مدفوع برای غربالگری سرطان روده ی بزرگ یا پولیپ های پیش سرطانی در افراد بدون علائم در نظر گرفته می شود. اگر تغییرات غیر طبیعی DNA در سرطان روده ی بزرگ یا پولیپ های پیش سرطانی یا علائم خون در نمونه ی مدفوع مشاهده شود، آزمایش مثبت ارزیابی می شود. در غیر این صورت، آزمایش منفی تلقی می شود.

مشاوره با دکتر داخلی

راهنمای مراجعه به متخصص داخلی

اگر ناراحتی های گوارشی دارید، علائم مشکوکی از سرطان روده را  تجربه می کنید، مدفوع شما غیرعادی است و یا به دلیل چکاپ عمومی تقاضا دارید که آزمایش مدفوع داشته باشید؛ می توانید از مشاوره تلفنی دکتر داخلی برای  نحوه درست انجام آزمایش و تفسیر صحیح آن بهره ببرید.

منبع: cdc، uptodate، mayoclinic، labtestsonline، verywellhealth، healthdirect، ncbi، youtube، uofmhealth، labpedia، health، myhealth، kidshealth،‌ webmd، nhs